БИД ЦАХИМ ЕРТӨНЦӨӨР АЗИД ТАНИГДАХЫГ ХҮСДЭГ

Монголын хамгийн отгон охидын хамтлагийн гишүүдийг “Залуус” буландаа урьж ярилцлаа. “Оддын академи” шоунаас “The Wasabies” хэмээх өсвөр насны таван охин хамтлаг болон нэгдсэнээс хойш нэг жилийн хугацаа өнгөрчээ. Сонсоход богино мэт боловч тэд энэ хугацаанд уран бүтээлийн хувьд маш их амжилт гаргасан. Э.Аминхүсэл, Д.Энхгэрэл, Ө.Ангелина, Э.Анужин, Э.Буяндулам хэмээх таван охины цаашдын зорилго, хүсэл мөрөөдлийнхөө талаар юу гэж өгүүлснийг сонирхуулъя.

-“The Wasabies” өсвөр насны охидын хамтлаг анх гарч ирсэн үеийг өнөөдөртэй харьцуулахад  урлагийн салбар дахь байр суурь, сонсогчдын хандлага хэрхэн өөрчлөгдсөн байна вэ?
-The Wasabies: “Оддын академи” шоу өнгөрсөн оны нэгдүгээр сарын 22-нд дуусаж байсан. Тухайн үед шоунаас таван гишүүнтэй охидын хамтлаг байгуулахаар болж, бид тав шалгарсан.

Хамтлагийн бүх гишүүн бүр хятад, англи хэлийг заавал сурах ёстой гэж үзсэн

Анхны уран бүтээл болох Girls Generation дууг дөрөвдүгээр сард нь гаргаж байлаа. Шоунд орж байх үедээ бид тав өрсөлдөгчид байсан бол өнөөдөр таван ам бүлтэй нэг гэр бүл болж, ижил зорилготой болсон. Хувь хүний тал дээр ч гэсэн өөрсдөдөө хариуцлагатай болсон байх гэж бодож байна. The Wasabies хамтлаг анх гарч ирэхдээ их өнгөлөг дүр төрхтэй байсан болохоор к-поп хамтлагийг дуурайлаа гэсэн сөрөг сэтгэгдлүүд их байсан.

Одоо бол манай хамтлагийг хүмүүс их ойлгодог. Энэ охид шинэ зүйл үзүүлэх гээд байгаа юм байна, ямар нэгэн зүйл дуурайгаад байгаа биш үлгэрлэж байна гэдэг ч юм уу. Хүмүүсийн хандлага өөрчлөгдөж байгаа.

-Хамтлагийнх нь нэр ямар утгатай юм бэ. Яагаад The Wasabies гэж нэрлэх болов?
-The Wasabies: Wasaby гэж сүшитэй хольж иддэг Японы халуун ногоотой амтлагч байдаг. Энэ нэрийг манай хамтлагийн продюсер өгч байсан. Бусдаас өвөрмөц нэртэй байхыг хүсэж, эрэл хайгуул хийж байх үед энэ нэрийг санал болгосон юм. Wasaby амандаа багахныг хийх төдийд маш их халуу дүүгдэг, хүчтэй амтлагч. Тийм болохоор манай хамтлаг уран бүтээл болон бүхий л зүйлээрээ хүчтэй байхыг бэлгэдээд энэ нэрийг өгсөн.

-Хамгийн анхны уран бүтээлээ гаргасны дараах сэтгэгдэл ямар байсан бэ?
-Д.Энхгэрэл: Анхны уран бүтээлээ дөрөвдүгээр сард гаргаж байсан. Тэр өдрөөс хойш сарын хугацаанд сайнтай, муутай шүүмж их байлаа. Тухайн үед бүх хүний сэтгэгдлээс өөрсдөдөө аль хэрэгтэйг нь олж авахыг хичээсэн. Тэр үед яг к-поп урсгалыг дуурайсан, энэ нь ийм, тэр нь тийм гэж өөлөх тал руугаа байсан юм. Анхны дуугаа гаргасны дараа догдлоод, сэтгэл санаа хөөрчихсөн байсан. Анхны гэдэг утгаараа бидэнд их үнэ цэнтэй.

-Ө.Ангелина: Шүүмжээс алдаа дутагдлаа хараад, бага багаар засаж эхэлсэн. Одоо хүмүүсийн харах өнцөг өөр болсон. Зарим хүмүүс бусдадаа биднийг зөвөөр ойлгуулах гэж хичээдэг болжээ.

-Уран бүтээлээ хэдэн насныханд зориулж хийхийг зорьдог вэ. Дууныхаа сонголтыг хэрхэн хийдэг вэ?
-Д.Энхгэрэл: Бид зөвхөн Generation Z буюу 1995 оноос хойших үеийнхэнд зориулж уран бүтээлээ хийдэг. Гэтэл сүүлийн үед бүхий л насны хүмүүс сонсдог болсон байна. “Шарк танк” нэвтрүүлэгт орсноос хойш бидний дууг сонсох хүмүүсийн хүрээ тэлсэн. Дууны сонголтыг манай хамтлагийн продюсер Б.Наранзун бидэнтэй ярилцаж байгаад сонгодог.

-Ө.Ангелина: Аль болох хүнд хүртээлтэй, сонсголонтой, цоглог уран бүтээл гаргахыг зоридог.

-Э.Буяндулам: Нэг хэвэнд баригдалгүй уналт, өсөлттэй, уянгын болон бүжгийн хэмнэлтэй дуу хийхийг хичээж байна.

-Бусад охидын хамтлагтай харьцуулахад өнгө төрхийн хувьд ялгарч чадаж байгаа. Дүр төрхөө хэрхэн бүрдүүлдэг вэ?
-Э.Аминхүслэн: Манай хамтлагийн стилистээр хамтлагийн ахлагч Буяндулам ажилладаг. Энэ дуун дээр ингэх ёстой, тэгэх ёстой гэсэн юм байхгүй. Биеийнх нь онцлог болон ямар хувцас өмсөхийг хүсэж байгаа зэрэг өөрийн сонирхол, дүр төрхөд нийцүүлээд хувцасныхаа стилийг тодорхойлдог.

-Ө.Ангилена: Обьектдоо тааруулж хувцасны стиллээ гаргадаг гэсэн үг л дээ. Дууныхаа утгыг тодорхой болгосны дараа обьект болон зохиолоо гаргадаг.

-Э.Буяндулам: Би мэргэжлийн стилистээр сураагүй. Хувцас загварт сонирхолтой болохоороо энэ ажлыг хийдэг юм. Тухайн үеийнхээ трендийг хөөхөөс илүүтэй дуундаа таарсан объект, зохиолдоо таарсан өнгө төрхийг бүрдүүлэхийг хичээж ажилладаг.

-Нэг дууны клип хийхэд хэр хугацаа зарцуулж байна?
-Д.Энхгэрэл: Клипний хугацаа дуу болгон дээр янз бүр байдаг. Таван гишүүнтэй болохоор хугацаа харьцангуй өөр. Нэг сарын хугацаанд хийгдэх дуу байна. Зарим уран бүтээл маш удаж гарсан нь бий. Обьект олдохгүй байх тохиолдол хүртэл гарч байлаа. Клипний зураг авхуулахад байгалийн хүчин зүйл жаахан хэцүү байдаг.

Э.Буяндулам: Урлагийн хүн хатуужилтай байх ёстой. Ямар ч нөхцөлд ганцаараа ажиллаагүй. Хамтлагийн бусад гишүүн, мөн уг ажлыг хамтран хийж буй баг байна. Тэр олон хүнд хүндрэл учруулахгүйн тулд ямар ч хэцүү нөхцөлд дасан зохицох хэрэгтэй. Өвөл богино юбкатай, өндөр  өсгийттэй зураг авахуулах үе ч бий. Салхи, жаварнаас нуугдаж нэг газар байж байгаад “кадр” гэх үед бүгд зэгзийгээд алхдаг. Хүйтэнд даараагүй, халуунд халаагүй юм шиг л байх хэрэгтэй. Наранд түлэгдэж борлох зэрэг нь энгийн л зүйл. Аймаар хэцүү экстрем сорилт бол байхгүй. Өөрсдөө урлагийн салбарт дурлаж, орсон болохоор тэр бүх сорилтыг давахад сайхан байдаг.

-Танай хамтлагийн дуунуудыг сонсож үзэхэд англи, солонгос хэлээр дуулж байсан. Азид танигдах хүслээ биелүүлэхийн тулд олон хэлтэй байх шаардлагатай болно. Хамтлагийн гишүүд хэдэн гадаад хэлтэй вэ. Цаашид ямар хэл сурахаар төлөвлөж байна?
-Д.Энхгэрэл: Би хятад, англи хэлтэй. Ер нь хятад хэлийг илүү чухалчилж сурч байгаа.

-Э.Буяндулам: Хамтлагийн бүх гишүүн бүр хятад, англи хэлийг заавал сурах ёстой гэж үзсэн. Миний хувьд Солонгос судлалаар төгссөн учир солонгос хэлтэй. Мөн төгс биш ч гэсэн англиар ярьдаг. Одоо хятад хэл сурч байгаа. Бага зэрэг орос хэлтэй.

-Э.Аминхүслэн: Англи хэлээ сайжруулж, хятад хэл сурах зорилготой байгаа. Мөн япон хэл сурахаар төлөвлөсөн.

-Ө.Ангелина: Би унаган орос хэлтэй. Англиар тодорхой хэмжээнд ярьдаг. Дүрмээ илүү сайжруулахаар сурч байна. дараа нь хятад хэл сурна даа.

-Э.Анужин: Англи хэлтэй. Одоо солонгос хэлний ангид сурч байгаа. Мөн хамтлагийн гишүүдтэйгээ адил хятад хэлийг сурна.

• “Шарк Танк” нэвтрүүлэгт орсноос хойш бидний дууг сонсох хүмүүсийн хүрээ тэлсэн.
• Зорилгодоо хүрэхийн тулд бид продюсертэйгээ олон ажил төлөвлөсөн. Урт удаан хугацаанд оршин тогтнохыг хүсэж байна.
• Продюсерын зүгээс дуу болон бүжгийн бэлтгэлээ сайн хий, гадаад хэл сур, өөрсдөдөө анхаар гэсэн шаардлагуудыг байнга тавьдаг.

-Монголд тэмцээн уралдаанаас гарч ирсэн олон хамтлагууд байдаг. Тэд уран бүтээлээ хийж эхлээд удалгүй тарчихдаг. Танай хамтлагийн хувьд энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?
-The Wasabies: Манай хамтлагийн хамгийн том зорилго нь онлайн орчинд Монгол гэдгээрээ брэнд хийгээд Азид танигдахыг хүсдэг. Энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд уран бүтээлээ туурвисаар байна. “The Wasabies” хамтлаг өнгөрсөн тавдугаар сарын 4-нд анхны “Girls Generations” нэртэй цомгийнхоо нээлтийг хийсэн. Энэ цомогт нийт зургаан дуу орсон. Одоогоор бид зургаан дуу, таван видеотой байгаа. “Өмнө нь шоу төслөөс гарч ирсэн хамтлагууд удаан оршин тогтноогүй. Та нар ч гэсэн тэдэн шиг тарчихгүй биз дээ” гэж сонсогчид их асуудаг. Зорилгодоо хүрэхийн тулд бид продюсертэйгээ олон ажил төлөвлөсөн. Урт удаан хугацаанд оршин тогтнохыг хүсэж байна.

-Хамтлаг болохоосоо өмнө тус тусдаа уран бүтээл гаргаж байсан уу?
-Э.Анужин: Миний хувьд 2016 онд “Universe best songs” тэмцээнд орж, дөрөвдүгээр байр эзэлж байсан. Тэгээд дуучин Б.Амархүүтэй хамтран “дурлалын од” дуугаа гаргаж байсан.

-Д.Энхгэрэл: Миний хувьд мөн адил “Universe best songs” 2017 оны шилдэг оролцогч. Бие даан гаргасан дуу байхгүй ч хүнтэй хамтарч гаргасан дуу бол бий.

-Хамтлагийнхаа продюсерын талаар ярихгүй юу. Та бүхэнд тавьдаг шаардлага, тулгайлсан гэрээ байдаг уу?
-Манай хамтлагийн продюсерээр хөгжмийн зохиолч, урлаг судлаач Б.Наранзун ажилладаг. “Оддын академи”-ийн чиглүүлэгч продюсерээр ажиллаж байсан. Тэр үеэс хойш өнөөдрийг хүртэл продюсертэйгээ ажиллаж байна. Хамтлагийн дуу бүтээнэ гэдэг амар биш. Таван өөр дуу хоолой, өнгө төрхийг нэг дуунд шингээнэ гэдэг үнэхээр хэцүү. Тэр бүрт тааруулаад, өөр өөр төрлийн дуу туурвиж өгдөг. Продюсерын зүгээс дуу болон бүжгийн бэлтгэлээ сайн хий, гадаад хэл сур, өөрсдөдөө анхаар гэсэн шаардлагуудыг байнга тавьдаг.

-“Шарк Танк” нэвтрүүлэгт ороод 100 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт авсан. Энэ нь та бүхний уран бүтээлд хэр дэмжлэг болж байна?
-The Wasabies:Манай хамтлаг “шарк танк” гээд бизнесийн санаа уралдуулдаг нэвтрүүлэгт орсон анхны урлагийн салбарынхан болсон. “Та нар зоригтой, мундаг байна” гэж урлагийн ах эгч нар хэлсэн. Д.Энхтүвшин, Ж.Оюунгэрэл шаркаасаа хөрөнгө оруулалт авахаар болсон. Одоо  хөрөнгө оруулалтынхаа гэрээг зурах дутуу байгаа.

-Одоо ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна?
-The Wasabies: Анхны цомогт орсон “Runaway” дууны клипний зураг авалтад энэ сард орохоор төлөвлөж байна. Энэ дуу манай анхны цомгийн сүүлийн дуу. Үүний дараа шинэ цомгийнхоо дуунд орно. Хоёр дахь цомгийнхоо эхний дууны хоолойн бичлэгт орчихсон байгаа.

Г.Санжааханд

Цагдаагийн байгууллагын түүхт 98 жилийн ойг тохиолдуулан Сүхбаатар дүүрэг дэх Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн Эргүүлийн офицер, Цагдаагийн дэслэгч Б.Төгсбаяртай ярилцлаа.

Та цагдаа болох гэж эчнээгээр сурдаг байсан гэж сонссон?

Эмэгтэй хүүхдүүд бага байхдаа эмч, багш болохыг мөрөөддөг байсан бол харин би эсрэгээрээ цагдаа болохыг мөрөөддөг байсан. Би цагдаагийн мэргэжлийг эзэмшихийн тулд Цагдаагийн сургуулийн эчнээ ангид орж суралцаж байсан. Хүүхэд насны минь мөрөөдөл өнөөдөр ингээд биелэлээ олсонд их баяртай байдаг. Цагдаагийн албаараа бахархах үе зөндөө л байсан. Наад захын хүмүүс биднийг хүндэлж, хүндэтгэж харьцдаг. Төрийн өмнөөс түмэн олны аюулгүй байдлыг сахин хамгаалахын төлөө ажилладаг болохоор тэр байх.  Ядарсан нэгэнд тус хүргэх, аюулаас аврах, хулгай хийж байгаа хүнийг үйлдэл дээр нь бариад иргэний эд зүйлсийг буцааж өгөхөд чин сэтгэлээсээ баярласан иргэдийг хараад өөрийн эрхгүй мэргэжлээрээ бахархаж байсан үе чамгүй олон.

Та эргүүлийн офицероор хэдэн жил ажиллаж байгаа вэ?

Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст 2003 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл тасралтгүй 15 дахь жилдээ ажиллаж байна. Одоо тус дүүргийн долоодугаар хорооны нутаг дэвсгэрт бүртгэгдсэн дуудлага мэдээллийг хүлээн авч, Тамир-117 чиглэлийн авто эргүүлийн офицерийн үүргийг гүйцэтгэж байна. Бид 24 цагаар ажиллаж, шуурхай дуудлага, мэдээллийн дагуу иргэдэд туслалцаа үзүүлж, хуулийн зөвөлгөө өгч ажилладаг. Нэгэнт өөрөө дурлаад, хүсч зориод энэ мэргэжлээ эзэмшсэн болохоор нэг их хэцүү, шантрах зүйл байдаггүй. Хүүхдүүдийн ээж, гэрийн эзэгтэй гэдэг үүднээс цагдаагийн байгууллагад ажиллахад цаг наргүй хүндрэлтэй ч нэгэнт сонгосон мэргэжилдээ туштай байхыг хичээж ажилладаг.  Өмнө нь хороон цагдаа хийдэг байхдаа хорооныхоо иргэдтэй гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тулж харьцана, иргэдтэйгээ ойрхон ажилладаг болоод ч тэр үү хороон цагдаагийн ажилдаа илүү дуртай байсан.

Та өөрийнхөө ажилладаг хамт олноо уншигчдад нэг гайхуулаач?

Тэгэлгүй яахав /инээв/. Манай хэлтсийн хувьд яг хотын төвийн бүсийг хариуцдаг. Гадны зочин төлөөлөгч ирэх, эргүүл хамгаалалтанд гарах  гээд бусад дүүрэгтэй харьцуулахад олон нийтийг хамарсан үйл ажиллагаа, жагсаал цуглаан их болдог болохоор ачаалал арай ихтэй. Тэглээ гээд алба хаагчид эцэж цуцалгүй аль чадахаараа л хичээж сайн ажилладаг.  Манай хамт олны уур амьсгал маш сайхан. Ажилдаа хэдий ядарсан ч хамт олны инээд хөөр, бие биенээ гэсэн сэтгэлийг хараад урам авах шиг болдог. Ядарснаа ч мартчихдаг үе зөндөө бий. Хүний ажиллах нөхцөл, уур амьсгал хэдий чинээ сайхан байна тэр хүн улам ихийг хийж бүтээх, ажиллах чин хүсэл сонирхолтой болдог. Манай хамт олон яг л тийм хамт олон. Би бас залуу хүмүүстэй их ажиллахыг эрмэлздэг. Тэднээс мэдэх сурах зүйл зөндөө их. Тэдэндээ ч зааж зөвлөөд сайхан л ажиллаж байна. Манай хэлтсийн хувьд эмэгтэй алба хаагчид олонтой. Тиймээс би “Эмэгтэйчүүдийн зөвлөл”-ийг байгуулаад ажиллаж байна.

“Эмэгтэйчүүдийн зөвлөл” гэхээр эмэгтэй алба хаагчид руугаа чиглэсэн ажлууд хийнэ гэсэн үг үү?

2013 онд хэв журмын тасгийн даргатайгаа ярилцаад анх “Эмэгтэйчүүдийн зөвлөл”-ийг байгуулж байсан. “Эмэгтэйчүүдийн зөвлөл” нь эмэгтэй алба хаагчдад зориулсан соён гэгээрүүлэх, мэдлэг олгох, мэргэшүүлэх зэрэг олон ажлыг зохион байгуулдаг. Тухайлбал, хэлтсийнхээ соён гэгээрүүлэх бүх төрлийн тэмцээн, уралдаан, урлагийн наадам зэргийг гардан зохион байгуулдаг. Хамгийн том хийсэн ажил гэвэл БНСУ-ын Үндэсний галын академитай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан. Энэ хүрээнд бид БНСУ-д очиж эмэгтэй албан хаагчдаа дөрвөн жил дараалан анхан шатны түргэн тусламж үзүүлэх сургалтад хамруулсан. Харин сүүлийн жилийн сургалтанд эрэгтэй алба хаагчид санал тавьж бас хамрагдсан байгаа. Уг сургалтанд хамрагдсанаар гэмтэж бэртсэн хүнд анхан шатны тусламж үзүүлэх наад захын мэдлэгтэй болсон. Цагдаа нарын хувьд хүнд анхан шатны тусламж үзүүлэх мэдлэгтэй байх ёстой гэж үздэг хүний нэг учраас бид энэхүү сургалтыг жил дараалан авч байна. Албан хаагчид гэмтсэн бэртсэн, ухаан алдсан хүмүүсийг хараад 103 дуудаад хүлээх биш, харин ч анхан шатны тусламжийг нь үзүүлээд сууж байх нь илүү чухал.

Цагдаагийн алба хаагчийн эрхэмлэх зүйл юу вэ?

Цагдаагийн алба хаагч хүний төлөө төрсөн юм шиг ажиллах ёстой гэж боддог. Төрийн өмнөөс бусдыг айлгаж, сүрдүүлэх бус ард түмнээ хайрлаж, учирч болох эрсдэлээс хамгаалж, хүндэтгэлтэй хандах нь бидний ажил. Үүгээрээ л цагдаагийн мэргэжил хамгийн сайхан нь.

Ийм мундаг бүсгүйн ар талыг дааж явдаг ханийнхаа талаар танилцуулахгүй юу?

Миний хань Б.Булган ОБЕГ-т ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан онцгой байдлын хурандаа цолтой хүн байдаг. Миний том хүү одооо Чингэлтэй дүүргийн Онцгой байдлын хэлтэст аврагч, гал сөнөөгчөөр ажилладаг, харин бага хүү маань ахлах сургуульд сурдаг. Манай гэр бүлийн гишүүд бүгд хүсэл сонирхолынхоо дагуу ажил, мэргэжлээ сонгосон. Хань бид хоёр хүүгээ ийм, тийм мэргэжил сонго гэж хэлээгүй өөрийнхөө л хүсэл сонирхолоороо ажиллаж байгаа. Цэргийн байгууллагын хүмүүс хариуцлагатай, шаардлага өндөртэй тэр утгаараа манай нөхөр, хүүхдүүд бас яг ийм хандлагатай байдаг. Миний хань миний ажил, мэргэжлийн онцлогийг мэддэг, мэдэрдэг учраас их ойлгодог. Миний хувьд ажлынхаа хажуугаар гэрийн сайн эзэгтэй баймаар байдаг. Гэтэл ажил маань энэ бололцоог их л хомс өгдөг. Баяр наадмаар цуг баярлана гэсэн ойлголт бараг л байхгүй. Цагдаа хүний хань бас их л тэвчээртэй хүмүүс шүү. Энэ бүхнийг ойлгож, хамт байдаг. Тэд нарынхаа итгэлцэл ойлголтгүйгээр бид ажил үүргээ сайн гүйцэтгэж чадахгүй шүү дээ. Энэ дашрамд ханьдаа миний мэргэжлийг ойлгож, хүндэлж хүлээж авдагт нь баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Ярилцсанд баярлалаа.

Баярлалаа. Монголын цагдаагийн байгууллагын нийт алба хаагчид, бидний түшиг болсон гэр бүлийн гишүүд, үеийн үед ажиллаж байсан ахмадууд, удирдлагууд та бүхэндээ Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн хамт олноос Цагдаагийн байгууллагын түүхт 98 жилийн ойн баярын мэнд дэвшүүлье.

Монголын хамгийн гоё улирал бол зун гэдэгтэй хүн бүр санал нийлэх болов уу. Миний хувьд зундаа агаар салхинд гарч, амарч зугаалж амждаггүй. Шинэ уран бүтээл хийх  хүсэл минь зун их оргилдог гэх үү дээ. Ихэнх дуу маань үүрийн 4-5 цагийн үед бүтсэн байдаг юм.

Англиар үглэх бол миний гол онцлог. Ер нь монголчууд дуундаа аль болох англи хэл  ашиглаасай гэж хүсдэг. Учир нь англиар үглэж байж гадны зах зээл рүү орох үүд хаалга нээгдэнэ. Гэхдээ мэдээж монгол өнгө аяс, хэв маягаа орхигдуулж болохгүй.

Сагсан бөмбөгийн 18 дахь удаагийн ДАШТ эхлэхэд ердөө 4 хоног үлджээ. Дэлхийн олон сая үзэгчдийн анхаарлыг татаж буй уг тэмцээнийг NTV анх удаа эх орон даяар албан ёсны эрхтэй дамжуулах юм. Тэгвэл тус тэмцээнийг тайлбарлан хүргэх хөтлөгч Б.Төмөртэй ярилцлаа.  

-Өдрийн мэнд. Удахгүй болох сагсан бөмбөгийн ДАШТ-ний сонин сайхнаас яриагаа эхлэе?

-Энэ удаагийн ДАШТ олон онцлогтой болж буй. Жишээ нь энэ жилээс дэлхийн аваргын тэмцээнд 32 баг оролцдог болсон нь өмнө нь уг тэмцээнд орж чаддаггүй байсан багуудад боломж олдох магадлал өссөн. Мөн Азид буюу БНХАУ-д  зохиогдож байгаа учраас манай үзэгчдэд цагийн таатай нөхцөл таарч, ажил, сургуулиа тараад гэртээ ирэх үед тоглолтууд гарч таарч байгаа.

-Тэгэхээр ДАШТ-ний тоглолтуудыг бид хэдэн цагаас хүлээн авч үзэх боломжтой вэ?

-Хамгийн эхний тоглолт 16:00 цагаас бол дараагийн тоглолтууд 20:00, 22:00 гээд тун боломжийн цагаар явагдах хуваарьтай байна.

-Энэ ДАШТ-ний үргэлжлэх хугацаа болон багуудын тоглолтын хуваарийн тухай тодорхой мэдээлэл өгөөч?

-Энэ удаагийн ДАШТ-нд 32 баг оролцож, 8 хэсэгт хуваагдсан байгаа. Нэг хэсгээс хамгийн олон хожилтой хоёр баг гарах юм. Нийт 92 тоглолт болох тов гарсан байгаа. Сагсан бөмбөгийн ДАШТ 5 жил завсарлаад дахин зохиогдож байгааг сануулах нь зөв. Хамгийн сүүлд 2006 онд Ази тивд энэ тэмцээнийг хийж байсан. Уг тэмцээн дандаа Европ юм уу Америк тив гэх мэт манай цагийн бүсчлэлээс өөр газар зохиогдож байсан учраас энэ удаагийн ДАШТ-ний уур амьсгал, мэдээ мэдээлэл бидэнд илүү ойрхон, хүртээмжтэй байх болов уу.

-Энэ жилийн ДАШТ-нийг Монголд NTV телевиз албан ёсны эрхтэй шууд дамжуулж буй юм билээ. Ямар онцлог байдлаар шууд дамжуулах вэ?

- NTV телевиз өнгөрсөн зуны спортын хамгийн том үйл явдал болох хөлбөмбөгийн ДАШТ-нийг маш амжилттай, чанарын өндөр түвшинд орон даяар дамжуулсан. Түүнчлэн спортын томоохон төсөл, контентуудыг албан ёсны эрхтэй үзэгчдэд хүргэсэн туршлага, баг, хамт олон байгааг дурдах нь зөв. Энэ жил ч ялгаагүй сагсан бөмбөгийн ДАШТ-ний 92 тоглолтын эрхийг бүгдийг нь албан ёсны эрх, техник хэрэгсэл, дуу дүрсний чанартай гаргахын сацуу хэсгийн тоглолтуудыг Star, SPS телевизүүдтэй хуваан дамжуулах гэж байна.

Мөн бид энэ жилийн сагсан бөмбөгийн ДАШТ-ний тайлбарлагч, дасгалжуулагчдыг аль болох мэргэжлийн баг бүрдүүлэхээр зорьж ажиллалаа. Жишээ нь, манай шууд дамжуулалтын бүрэлдэхүүнд  Монгол Улсын шигшээ багийн ахлагч Г.Баттөр, Монгол Улсын эмэгтэйчүүдийн шигшээ багийг дасгалжуулж байсан, мэргэжилтэн Б.Мандуул мөн, хоёр залуу дасгалжуулагч манай багт орж ажиллах болно. Бид яагаад дасгалжуулагчдыг сонгосон бэ гэвэл, талбай дээр болж буй тактик, тоглолтын нөхцөл байдлыг мэргэжлийн тоглогч, дасгалжуулагчдын нүдээр тайлбарлаж, үзэгчдэд хүргэвэл илүү сонирхолтой, ойлгомжтой болох болов уу гэж бодсон.

-Хэсгийн тоглолтыг хоёр телевизтэй хуваан дамжуулах тухай ярилаа. Тэгэхээр хэсгийн зарим тоглолт давхцана гэсэн үг үү. Энэ тухай дэлгэрүүлж ярина уу?

-Хэсгийн 4 тоглолт яг зэрэг явагдах хуваарьтай байгаа. Тиймээс бид бүх тоглолтыг шууд дамжуулах үүднээс NTV телевиз үндсэн сувгаараа болон ONTV сувгаар дамжуулахаас гадна Star, SPS телевизтэй хамтран шууд дамжуулах гэж байна. Монголын телевизийн түүхэнд бие даасан дөрвөн телевиз бүх техник хэрэгсэл, тайз арын албаны бүрэлдэхүүнтэйгээр шууд дамжуулалтыг зэрэг хийх гэж байгаа нь анхны тохиолдол гэж хэлж болно.

-Түрүүн та хэллээ. ДАШТ-ний шууд дамжуулалтын бүрэлдэхүүнд мэргэжлийн дасгалжуулагчдын баг ажиллах тухай илүү дэлгэрүүлж, тайлбарлагчдыг танилцуулахгүй юу?

-NTV, Star, ONTV телевизүүдэд эдгээр тайлбарлагч, дасгалжуулагчдын баг ажиллах бол SPS телевиз өөрсдийн үндсэн хөтлөгч, аналистуудаар хэсгийн тоглолтуудыг хүргэх юм.  Манай тайлбарлагчдын бүрэлдэхүүнд багтсан Б.Мандуул, Ч.Ижилболд нар гадны сургуульд дасгалжуулагчийн чиглэлээр боловсрол эзэмшсэн. Мөн А. Алтан-Очир дасгалжуулагч багаа хоёр ч удаа лигийн аварга болгосон туршлагатай. Түүнчлэн Монгол Улсын сагсан бөмбөгийн шигшээ багийн ахлагч, тамирчин Г.Баттөр нарын мэргэжилтнүүд шууд дамжуулалтын бүрэлдэхүүнд багтсан. Эдгээр мэргэжилтнүүдийг урьсан гол шалтгаан бол яг мэргэжлийн үүднээс тайлбарыг хэрхэн хүргэх вэ гэдгийг бид үзэгчдэд сонирхуулахыг хүсч байна. Жишээ нь, миний хувьд энгийн тайлбарлагч. Бид тухайн өдөр болсон тоглолтыг юу болсон чигээр нь ярьж, хүргэх бол эдгээр мэргэжлийн дасгалжуулагч, тамирчид тусдаа нэвтрүүлгээр тухайн тоглолтын арга барил, дасгалжуулагчийн шийдэл, онцлох үйл явдал зэргийг задалж, үзэгчдэд сонирхолтой байдлаар хүргэнэ.

-Ямар баг түрүүлэх таамагтай байгаа вэ. Мэдээж АНУ-ын баг жил бүр л түрүүлэх гол багаар нэрлэгддэг. Танд арай өөр таамаг байгаа юу?

-Миний хувьд  сагсан бөмбөгийн эх орон гэгддэг америкчууд энэ удаагийн тэмцээний гол фаворит биш гэж үзэж байгаа. Учир нь, Европын багууд тэр дундаа Франц, Испани, Сербийн шигшээ тун хүчирхэг байна. АНУ-ын багийг дээрх дурьдсан Европын төлөөллүүд буулган авах бүрэн боломжтой. Тиймээс энэ жилийн ДАШТ-ний бас нэгэн онцлог бол өрсөлдөөн маш ширүүн байгаа. Би хувьдаа үзэгчийн нүдээр аль баг түрүүлэх вэ гэж таамаг дэвшүүлбэл сербийн залуучуудыг нэрлэмээр байна. Учир нь сүүлд болсон гурван том тэмцээнд сербүүд дандаа мөнгөн медаль хүртэж, харамсалтай ялагдсан. Тэд АНУ-ын шигшээ багт гурван ч удаа хожигдоод байгаа. Тиймдээ ч Сербийн шигшээгийн залуусын цаг нь ирсэн болов уу гэсэн хүлээлт байна.

-Монголын залуучуудын хамгийн дуртай спорт бол мэдээж сагсан бөмбөг. Энэ спортоор 3х3 гэх мэт төрөлд бид давгүй амжилт үзүүлж эхлээд байна. Мэргэжлийн тайлбарлагчийн хувьд Монголын шигшээ хэзээ ДАШТ-нд зодоглох бол?

-Дараагийн ДАШТ-ийг 2023 онд Азийн гурван улс хамтран зохион байгуулна. Яг одоо лиг, 3х3 гэх мэт төрлөөр манай залуучууд үнэхээр сайн хөгжиж, сайжирч байгаа. Бид дараагийн ДАШТ-д эх орны шигшээгээ илгээхэд ч болохгүй зүйлгүй. Аливааг гэгээлгээр харах хэрэгтэй шүү дээ.

-Та анх сагсан бөмбөгийн спорттой яаж холбогдсон бэ. Хөтлөгч, тайлбарлагч болсон түүхээ хуваалцаач?

-Анх 1993 онд NBA хэмээх Хойд Америк гэлтгүй дэлхийд цар хүрээ нь дэлгэрсэн лигийн том тэмцээний цуурайг сонсож байлаа. Тухайн үед шууд тоглолт хүлээн авч үзнэ гэдэг ойлголт байсангүй. Үндэсний телевизийн оройн мэдээний завсраар хэсэгхэн бичлэг л үзүүлдэг байв. Ингээд Chicago Bulls багийн домогт од Майкл Жорданы тоглолтыг харж, сагсан бөмбөгийн спортод буцалтгүй орсон. Майкл Жорданы тоглолт олон ч хүүхэд, залуусыг уг спортод татан оруулж байсан ид үе юм. Би сагсан бөмбөгийн мэргэжлээр сурч, боловсрох хүсэлтэй байсан ч амьдрал дээр хэрэгжүүлж чадаагүй. Учир нь, 10-р ангиа төгсөх үед манай улсад спортын сэтгүүлчээр мэргэжилтэн бэлтгэж эхлээгүй байлаа. Бага идэр насандаа сагсны спортоор хичээллэж, бас хэрэндээ амжилт гаргасан байсан маань нөлөөлсөн гэхэд болох юм. Ер нь л сагсны спорттой ойрхон амьдарч ирсэн. Нэг хэсэг АНУ-д ажиллаж амьдарч байхдаа гадны тайлбарлагч, дамжуулалтыг тогтмол үздэг байсан маань тайлбарлагч болох хүслийн нэг хэсэг байж улмаар зорьсноо орхилгүй явсаар дуртай мэргэжлээрээ ажиллах бололцоо гарч ирсэн. Хамгийн анх 2012 онд телевизэд ажиллах боломж гарч ирж, Sport Box телевизээс гараагаа эхэлсэн.

-NTV телевиз спортын томоохон контентуудыг албан ёсны эрхтэй дамжуулсаар байгаа. Цаашид ч мөн энэ чиглэлээрээ тасралтгүй ажиллах уу?

-Өнгөрсөн зуны хөлбөмбөгийн ДАШТ, энэ жилийн сагсны ДАШТ, Дакар Ралли-2019, Н.Төгсцогт гавьяатын тулааныг эх орон даяар анх удаа албан ёсны эрхтэй хүргэсэн гээд NTV телевиз үзэгч, олон нийтийн өмнө хүлээсэн үүргээ амжилттай биелүүлж яваа гэж боддог. Тиймдээ ч энэ жилийн ДАШТ-нийг дамжуулах үе буюу 8-р сарын 31-нээс 9-р сарын 15-ны хооронд дотоод, гадаад гэлтгүй спортын олон үйл явдал давхцаж байгаа. Жишээ нь, Мазаалай лигийн тоглолтууд болон Монгол Улсын хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ багийн эрэгтэй багийн нэн чухал тоглолт болох ДАШТ-ний урьдчилсан шатны тулаан биднийг хүлээж байна. Гадны дамжуулалт гэвэл Бундеслигийг NTV телевиз 9 дэх удаагаа албан ёсны эрхтэй гаргана. Энэ бүгдийг бид дамжуулахаар бэлтгэл ажлаа бүрэн хангаад байна. Ямартаа ч үзэгчид 2 долоо хоногийн турш NTV телевизтэй хамт байснаар спортын олон сонирхолтой үйл явдлыг хүлээн авах боломжтой.

-Дэлхийн аваргын томоохон контентыг худалдан авах, шууд дамжуулах зэрэг  үйл ажиллагаанд ивээн тэтгэгчдийн оролцоог дурьдах нь зөв болов уу?

-Мэдээж аливаа контентыг үзэгчдэд хүргэхэд ивээн тэтгэгчдийн оролцоо тун чухал. Тиймдээ ч энэ удаагийн сагсан бөмбөгийн ДАШТ-нийг Худалдаа хөгжлийн банк, Скайтел групп, “Union Pay Mongolia”, АПУ ХК, Бишрэлт групп зэрэг байгууллагууд хамтран ажиллаж байгаа.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Т.Батсугар

Дасгал хөдөлгөөнийг хөгжмийн хэмнэлтэй хослуулан дугуйн дээр хийдэг спортын төрөл нь СПИННИНГ. Эргэлтэт дугуйн спорт зөвхөн турах, хөдөлгөөний дутагдлаас гаргах бус амьдралын эрч хүчийг бэлэглэж, стресс тайлдаг шидтэй. 60 минутын турш үргэлжлэх тэр хэмнэл, тэр хөдөлгөөн дасгал зөвхөн спорт бус энтертаймент урлаг. Энэ спортыг зориглон Монголд хөгжүүлэхээр дөрвөн жилийн өмнөөс хөдөлмөрлөж эхэлсэн залуу өдгөө гурван салбар нээчихсэн, залуу хүний эрч хүч, хүсэл мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн ирээдүй өөд тэмүүлж явна. Түүний зорилго Монголоор хязгаарлагдахгүй. Түүнд Хятадын зах зээл харагдаж буй талаар итгэл төгс ярьж сууна. СПИННИНГийн анхдагч “Сүлд спиннинг” клубын захирал Г.Мөнхсүлдтэй ярилцсанаа хүргэж байна.  https://www.facebook.com/suldtrainer/

-ДӨРВӨН ЖИЛИЙН ӨМНӨӨС ЭНЭ СПОРТЫГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХЭЭР ХӨДӨЛМӨРЛӨЖ ЭХЭЛСЭН-

-Спиннингийн талаар одоо мэдэхгүй хүн бараг байхгүй болж. Энэ спортын ач холбогдлын талаар яриагаа эхэлье?

-Спиннинг буюу эргэлтэт дугуйн спорт дэлхий дахинд хөгжөөд 30 жил болж байгаа. Нийтийн биеийн тамир, биеийн тамир, эрүүл мэнд, чийрэгжүүлэлтийн чиглэлээр, мөн шоу энтертайнмент чиглэлээр хөрвөдөг спорт. Бусад спортоос давуу тал, онцлог нь вакум орчинд аяны хэмнэлээр дасгал хийдэг. Урдаа нэг хөтлөгчтэй. Унадаг дугуйнаас өөр. Фитнессээс бас өөр.  Энэ спорт Монголд орж ирээд дөрвөн жил болж байна. Г.Мөнхсүлд би энэ спортыг Монголд хөгжүүлж, энэ спортын төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж явна. Гэхдээ би энэ спортыг Монголд оруулж ирсэн гэж онгирох дургүй. Яагаад гэвэл миний хийж бүтээж байгаа ажлыг энэ спортоор хичээллэгсэд дүгнэж үнэлэх ёстой. Нийгэмд чиглэсэн олон олон үйл ажиллагаа хийсэн. Монгол улсад илүүдэл жин гэдэг зүйл маш их болсон байна. Сүүлийн хоёр жилийн өмнө гаргасан судалгаагаар таван хүн тутмын гурав нь илүүдэл жинтэй гэсэн судалгаа гаргасан байна. Тиймээс нэн түрүүнд илүүдэл жингүй улс орон, ард түмэн, гэр бүл, найз нөхөд бий болгох гол зорилгыг тавьж явдаг. Тиймээс “Сүлд” спиннинг нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд илүүдэл жингийн эсрэг тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулсаар байна.

-Танай спиннингийг зорих хүмүүс маш их байдаг юм байна. Нууц нь юундаа байдаг юм бол?

-Сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ манайх анхдагч гэдгийг хаана ч хэлнэ. Дөрвөн жилийн өмнө спиннинг гэж хүмүүс мэддэггүй байсан. Хүмүүс гүйлтийн зам дээр гүйгээд хажууд нь спиннингийн дугуй байхад огт сонирхдоггүй байлаа. Аяны хэмнэлээр дасгал хийнэ гэх ойлголтгүй байлаа. Харин одоо захын хүн мэддэг болчихсон. Спиннинг гэдэг спорт тусдаа клуб болж явж байна. Энэ хүртэл энэ спортыг таниулж байгаа нь бахархалтай. Мөн чанар, сургалтын асуудал чухал. Сүлд спиннингийг зорьж байгаа зорилго нь юу вэ, ямар үр дүнд хүрэхийг хүсч байгаа нь чухал. Заавал их жинтэй хүмүүс л жингээ хасах гэж ирдэггүй. Бага жинтэй ч хүн өөрийгөө бие чангалж, улам гоё биетэй болохыг хүсдэг тэр бүрт нэг бүрчлэн тулж ажиллаж, хүн бүрийн хүссэн үр дүнд хүргэхийн төлөө ажиллах ёстой. Бүх зүйлийг төлөвлөнө. Тухайн хүний хооллолтод ямар асуудал байна. Ямар шалтгаанаар таргалсан, ямар жинтэй болохыг хүсч байгаа, сэтгэлзүйн хувьд бэлэн үү гэдгийг тодорхойлдог. Энэ бүхэнд дасгалжуулагч маш их үүрэгтэй. Хүн бүртэй сэтгэлээсээ ярилцаж, үгийг нь сонсдог байх ёстой.Тийм ч учраас манайхыг зорьдог байх гэж боддог. Цаашид ч гэсэн илүү чанартай сургалт хийж, боловсон хүчиндээ анхаарч, стандартын хувьд ч илүү сайжирч ажиллахыг зорьж байгаа.

-Дөрвөн жилийн хугацаанд танай спиннингээр хэчнээн хүн хичээллэсэн бол. Тоо гаргаж үзсэн үү?

-Тоогоо алдсан байх аа. 2016 онд л гэхэд 2000 хүн үйлчлүүлээд гарсан байдаг. Түүнээс хойш жил ирэх тусам үйлчлүүлэгчид маань өсч байна. Цаашид бид үйл ажиллагаагаа улам өргөжүүлж, хилийн чанадад зах зээлээ нэвтрүүлэх ямар боломж байна вэ гэдгийг судалж байна. 2017,2018 онд Европт хип хоп жанраар спиннингийг хөгжүүлсэн Кэй Томпсон гэж алдартай дасгалжуулагчийг эх орондоо хоёр удаа урьж авчиран сургалт зохион байгуулж байсан. Ер нь Азид, Европт ямар түвшинд хөгжиж байгааг туршлага судлахаар алдартай дасгалжуулагчдийг авчирч сургалтууд хийлгэсэн. Бид цаашлаад 21 аймаг, суурин сумд энэ спортыг хөгжүүлж болно гэж боддог. Хүн бүрт л хүргэх нь миний зорилго. Мэдээж саад бэрхшээл байна. Тэр бүхнийг даван туулж, хүн бүрийг спортоор хичээллүүлж, стрессээ тайлдаг болгох нь миний зорилго юм даа. Спортоор хичээллэснээр хүн ямар нэг ажлыг төлөвлөж сурдаг. Зан харьцаанд ч төлөвшил суулгадаг. Спорт бол ерөөсөө л хүмүүжил байдаг.

-157 КГ ЖИНТЭЙ 26 НАСТАЙ БҮСГҮЙ САРЫН ХУГАЦААНД 15 КГ ХАСААД ШАНТРААД ХАЯСАН-

-Жингээ хасах гэж спиннингээр хичээллээд өөрөө хичээхгүй бол жин хасахгүй байх. Энэ тохиолдолд уурлах, багшид буруу өгөх тохиолдол гарах уу?

-Танай спиннингт яваад хамгийн их жин хаяж байсан тохиолдлуудыг хэлэхгүй юу?

-Тарган хүний сэтгэл зүй маш эмзэг байдаг. Багш хүн ийм хүнийг жингээ хасахад яаж нөлөөлдөг юм бэ?

-157 кг жинтэй бүсгүй турахаар шийдээд таны дасгалжуулалтад хамрагдаад явж байсан. Тэр хүн жингээ хасч чадсан уу?

-157 кг жинтэй 26 настай бүсгүй манайд явж байсан. Сарын дотор 15 кг хасаад маш боломжийн байсан. Гэтэл ар гэрийн шалтгаан, хүүхэд шуухад харах хүнгүй гэх мэт шалтгууд хэлсээр байж дасгалаа хийхээ больсон. Би их харамсдаг. Уг нь тууштай явсан бол өнөөдөр 50 байтугай кг хасчихсан байх байлаа. Нэг удаа утасдана. Хоёр дахь удаагаа “Хүүе хаая” гэж санаа тавина. Гурав дахь удаагаа тэр хүн өөртөө санаа тавихгүй бол тэгээд л орхидог. Өөрийнх нь байх ёстой жин 70 кг. Бид хоёр хүссэн жиндээ хүртэл 5 сар хичээллэх ёстой байсан. Гэтэл өөрөө шантарсан гэх юм уу ямар нэг шалтгаан яриад байсан. Тэртээ тэргүй өөрөө өөрийгөө өөрчлөнө гэж зориг шулуудсан өчнөөн олон бүсгүй байна шүү дээ. Тэр хүсэл тэмүүлэлтэй хүмүүстэй ажиллахыг би сонгосон.

-Дөрвөн жилийн өмнө спиннингийн спортыг Монгол Улсад оруулж ирсэн түүхээ хуваалцахгүй юу?

-Миний хувьд багш дасгалжуулагч мэргэжлээр Биеийн тамирын дээд сургуулийг төгссөн. Фитнессийн багшаар гурван жил ажилласан. Тухайн үед мэргэжлээрээ энэ спортыг хөгжүүлэх боломж байна гэж харсан. Хоёрдугаарт бизнес гэж залуу хүний нүдээр хараад хөгжүүлэх ёстой юм байна гэж шийдсэн. Хоёр жил нойр хоолгүй зүтгэсэн дээ. Би өөрөө спортоор хичээллэдэг, илүүдэл жинтэй байгаагүй. Тэгээд бас дуулж бүжиглэх хоббитой байсан. Тиймээс нэг талаас сонсгол, урлагийн мэдрэмж, нөгөө талаас спортын суурь нийлээд энэ спортыг Монголд эхлүүлэхэд нөлөөлсөн. Энэ спортыг анх хөгжүүлж эхэлж байх үед би үнэхээр мөрөөдөлдөө автчихсан явж байсан. Юу ч байхгүй бөөн мөрөөдөл байлаа. Хүмүүс зун амраад явж байхад энэ спортоо хөгжүүлэх гээд сургалтууд зохион байгуулаад явдаг байлаа.

-Их л завгүй амьдралын хэмнэлтэй юм шиг санагдлаа. Гурван салбартай гэсэн. Энэ бүхэнд яаж хүрэлцэж ажилладаг юм бэ?

-Сэрүүлэг биш зорилго намайг сэрээдэг гэдэг үгийг би хэлэх дуртай. Хэзээ ч сэрүүлгээр сэрж үзээгүй. Өөрөө мэдрэмжээрээ л өглөө 6.30-д босдог. Ер нь миний ажил 7.00 цагт эхэлдэг. Орой 23.00 цаг гэхэд дуусдаг. Найз нөхөдтэйгээ уулзах цаг зав бараг гардаггүй. Ерөөсөө л гурван заалны хооронд явж байдаг. Залуу хүний хувьд залуу байхдаа бүхий л зүйлийг хийж үзэхийг хүсдэг. Хийж гүйцээх, хүсч мөрөөдөж байгаа олон зүйл байна. Хүн мөнхийн залуу байхгүй. Тиймээс залуу үедээ хийж бүтээгээд өтөл насандаа хийсэн бүтээснийхээ үр шимийг хүртээд сууж байх нь гоё байдаг байх гэж боддог. Хамгийн гол зүйл нь зааландаа энэ олон хүмүүсийн эрч хүчийг аваад, энэ хүмүүст эрч хүч өгөөд явна гэдэг хамгийн сайхан. Энэ спортоороо дамжуулж цаашид улам хөгжиж улс эх орондоо хувь нэмрээ оруулна гэж бодож явдаг даа.

-Саяхан спиннинг парти гэж хийсэн гэж сонссон. Маш өвөрмөц санаа. Спиннинг дасгал хийнгээ бүжиглэж, алжаалаа тайлах санааг яаж олов оо. Ер нь иймэрхүү эвэнтүүд олон хийсэн үү. Мөн цаашид өөр улсын зах зээлд гарах талаар ярьсан. Сэтгэж, хийж байж л амжилтад хүрдэг байх?

-Ярилцсанд баярлалаа.

Б.БУРМАА

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч B.В.Путиний Монгол Улсад хийсэн айлчлал сонин, хачин ихтэй өндөрлөв.

Тэр дундаас хойд хөршийн ерөнхийлөгчийг Сүхбаатарын талбайд угтан авах ёслолын үеэр монгол үндэсний хувцастай бяцхан охин цэцэг барин угтсан юм. Ерөнхийлөгч В.Путин өвдөг нугалан сууж цэцэг барьсан охинтой мэндчилэн үнсэж буй мөч монголчуудын анхаарлыг татав бололтой. Бяцхан охины ээж А.Ононтой ярилцлаа.

-Ерөнхийлөгч В.Путинийг цэцэг барин угтсан бяцхан охины нэр алдар хэн бэ. Хэдэн настай вэ?

-Охиныг маань Намударь гэдэг. Зургаан настай. “English school” сургуулийн нэгдүгээр ангийн сурагч.

-Шинэхэн сурагч байх нь ээ?

-Тийм ээ.

-Ерөнхийлөгчийг угтах ёслолд хэр бэлдэцгээв?

-Охин маань чухал үйл явдалд оролцож байгаа болохоор сэтгэл их догдолж байлаа. Хувцсаа захиалж хийлгэхдээ их анхаарсан, зөндөө газруудаар явсан.

-Үг, үйлдлийг бас зааж байв уу?

-Зааж өгдөг юм билээ. Ингэж хэлээрэй, тэгж өгөөрэй гээд

-Ёслолын багийнхан зочдыг цаг гаруй хүлээцгээсэн. Нэлээд халуун өдөр ч болсон. Охиныг тань нэг хэсэг сүүдэрт байлгаж байгаад л авчирч зогсоогоод байна лээ. Хүүхэд болохоор ядарсан байх?

-Би яг тэр үед нь хажууд нь байгаагүй. Утсаар шууд бичлэг үзэж байсан. Харин цаана нь юу болж байгааг нь мэдээгүй. Ер нь их халуун өдөр болсон. Охин маань их халууцсан гэсэн.

-Ерөнхийлөгч В.Путин бууж ирээд охинтой тань мэндчилж байгаа мөчийг монголчууд одоо ч дурсаж байна. Танд ямар санагдаж байв?

-Тэгэлгүй яахав. Мэдээж том гүрний ерөнхийлөгч манай улсад айлчлаад охин маань цэцэг бариад угтаж байна гээд бодоход бидэнд төдийгүй охины маань амьдралд сайхан дурсамж болж үлдэж байна.

Үнэхээр дурсгалтай, гоё үйл явдал байлаа. Путин ерөнхийлөгч хөл дээрээ өвдөглөж суугаад охины минь харааны түвшинд зэрэгцэж очоод мэндчилж байгаа тэр мөч маш гоё санагдсан. Хүүхдийг хараа, өндрийнх нь түвшинд тааруулж харьцана гэдэг бол маш өндөр соёл.

-Охиныг тань үнсээд, хоорондоо хэсэгхэн хором ярилцах шиг болсон. Юуны тухай ярилцаж вэ?

-Манай охин орос хэл дээр “Тавтай морилно уу” гэж хэлсэн. Хариуд нь Путин ерөнхийлөгч “Маш их баярлалаа, хонгор минь” гэсэн гэнэ лээ. Бас дараа нь “Намайг үнсчихээд урдаас хараад инээсэн” гээд охин маань их хөөр баяртай ирсэн.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга бас дэргэд нь байсан шүү дээ?

-Тийм ээ, Ерөнхийлөгч маань бас охинтой маань мэндчилээд нэр, насыг нь асуусан байсан.

-Олон нийт Ерөнхийлөгч Путиний хүндэтгэлтэй харьцааг онцолж, охиныг тань ихээхэн өхөөрдсөн сэтгэгдэл илэрхийлсээр байна. Та бүхэн тэр сэтгэгдлүүдийг уншиж л байгаа биз дээ?

-Хүмүүсийн сэтгэгдлийг уншлаад л байгаа. Зарим нь шүүмжилж байсан. Дараа нь бодоход “Нээрээ бодоход тийм байж шүү” гэж бодох ч үе гарч байна. Жишээ нь, бид гутлыг нь солих байж гээд л. Цаанаасаа нэг их шаардлага тавиагүй болохоор бид байсан гутлыг нь л өмсгөсөн. Гэхдээ сөрөг гэхээс эерэг сэтгэгдлүүд дийлэнх байгаа учраас уншаад л баймаар байна.

-Хувцсыг нь бэлдэхдээ ямар нэгэн зүйлийг бэлгэдэв үү?

-Монголынхоо хөх тэнгэрийг бэлгэдэж цэнхэр, номин цэнхэр өнгийг сонгохыг хичээсэн. Оёдолчинтойгоо ярилцаж байгаад охин маань цайвар царайтай болохоор цэнхэр өнгө гоё зохих байх гэж сонгосон. Бидэнд тавьж байсан шаардлага бол хэт гялалзсан, ганган байх дэмий гэж хэлж өгсөн.

-Б.Намударь охин ах дүү хэдүүлээ вэ, аав ээж нь ямар ажил эрхэлдэг хүмүүс вэ?

-Манайх ам бүл долуулаа. Охин маань дээрээ ах, эгч хоёртой, доороо хоёр дүүтэй.

-Ямар авьяастай вэ?

-Дуулж, бүжиглэх дуртай. Дээр нь бас номын хуудас эргүүлэх их дуртай. Дөнгөж нэгдүгээр ангид орсон болохоор уншиж сурахаараа номонд илүү дуртай болох байх аа.“Том болоод мисс болно” гээд л явдаг охин доо (инээв).

-Дуучин А.Хаянхярваа охиныг “Хайртай дүү Наамуу цэцэг өгсөн” гэж олон нийтийн сүлжээнд жиргэсэн байсан. Та бүхэн ах дүүс үү?

-Бид гэр бүлийн л найзууд.

-Гадны улсын ерөнхийлөгчийг угтах ёслолд оролцох болсноо та бүхэн яаж мэдсэн бэ. Шалгуур шүүлэг хэр тавив?

-Шалгуур тавилгүй яах вэ. Яг нарийн юу, юу шалгасныг сайн мэдэхгүй байна. Би өөрөө нялх хүүхдээ хараад гэртээ байдаг хүн. Хүүхдээ ирж шалгуулаарай гэхэд нь явуулсан.

-Ярилцсанд баярлалаа

Б.ЭНХЗАЯА

Эх сурвалж : Өдрийн сонин

Яг тэр үед боломжтой юм байна, зөв замаараа явж байгаа юм байна, илүү их хичээгээд цааш явъя гэсэн итгэлийг Марко Поло кино надад өгсөн. Эргээд харахад Монголын түүхийг дэлхий дахинд таниулах, Монгол соёлыг дэлхийд түгээх асар том төсөл дээр ажилласан минь нэр төрийн хэрэг байсан.

Дэлхийн хэмжээнд гаръя гэвэл бид таван хэлтэй хүнтэй өрсөлдөх нь. Тиймээс Англи хэл, гуравдагч хэлийг сурч өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй гэдгийг сурч авсан. Залуусыг их аялаасай гэж хүсч байна. Улс орныг хөгжүүлэхэд хувь хүний хөгжил маш чухал. Хүн болгон өсч хөгжиж байж улс хөгждөг.

Хүн бүрийн хамгийн эрхэм зүйлсийн нэг нь гэр бүл байдаг. Дэлхийн хэмжээний тэмцээнд оролцохоор хичээж, өөрийгөө дайчилж байгаа охиноо ямар ч аав, ээж хараад дэмжинэ. Намайг ч гэсэн миний гэр бүл төдийгүй найз нөхөд маань ч дэмжсэний дүнд зорилгоо биелүүлэхэд нэг алхам ойртлоо.

Орчин цагийн хүүхэд залуусын ой ухаан, цээжлэх чадвар дээд зэрэгт хүрчээ.

Энэхүү авьяасаа нээн илрүүлж дэлхий дахинд эх орныхоо нэрийг гаргаж яваа өсвөрийн тамирчдын нэг бол Э.Лхагвадулам. Чаддаг зүйлээрээ эх орноо сурталчилж, аав, ээжийнхээ нэрийг цуурайтуулна гэдэг юутай бахархам.

Өөрийн амжилтаа “Гиннесийн ном”-д бүртгүүлсэн түүнийг энэ удаа онцолж “Шинэ танил” буландаа урилаа. Уг нь бол тэр хэдийнээ дэлхийд танигдсан. Гэвч монголчууд тэр бүр сайн танихгүй, мэдэхгүй.

Э.Лхагвадулам ДАШТ-ээс есөн медаль хүртэхдээ хоёртын тоолол төрөлд дэлхийн дээд амжилтыг шинэчилсэн. Улмаар 30 минутад 5,597 цифр цээжлэн, алдалгүй санасан амжилтыг нь “Гиннесийн ном”-д бичих болсноор бахархахгүй байх аргагүй.

“Ажнай” корпораци, Монголын оюун ухааны академийн тамирчин тэрбээр ой тогтоолтоор гурван жил хичээллээд ийм амжилт гаргасны сацуу дэлхийн өсвөр үеийн 10, насанд хүрэгчдийн хоёр дээд амжилтыг эзэмшсэнээс гадна их мастер цолд хүрчээ. Өсвөрийн дэлхийн аварга Э.Лхагвадуламын ярилцлагыг хүргэе.

-Өнгөрсөн он таны хувьд мартагдахгүй сайхан жил болж өнгөрчээ. Дэлхийн дээд амжилтыг шинэчлэхдээ “Гиннес”-т бүртгүүлээд л… Эндээс ярилцлагаа эхлүүлэх үү?

-Юун түрүүнд биднийг амжилт гаргахад дэмжин, хурдан шуурхай мэдээлэл хүргэж байдаг хэвлэл мэдээллийнхэндээ баярлалаа. Өнгөрсөн он үнэхээр сайхан байлаа. Оны өмнө Хонг Конгт зохион байгуулсан 27 дахь удаагийн ДАШТ-д өсвөр үеийн ангиллын 10 төрөлд оюунаа сорихдоо дөрвөн алт, нэг мөнгө, дөрвөн хүрэл медаль хүртсэн. Насандаа дэлхийн дэд аварга болж, багаараа хүрэл цом өргөлөө.

Тэгэхдээ хоёртын тоолол төрөлд дэлхийн дээд амжилтыг шинэчилснийг минь “Гиннесийн ном”-д бичих болсон нь баяр дээр баяр нэмсэн. Ийм сайхан амжилтаар 2018 оныг үдсэн болохоор өмнөх шинэ жилүүдээс илүү гоё, утга учиртай байлаа. Ээж, бид хоёрын хувьд хамгийн сайхан дурсамжтай жил.

-Ийм амжилт гаргана гэж бодож байв уу?

-Төсөөлж ч байгаагүй. ДАШТ-д өрсөлдөхдөө чансаагаа ахиулъя, өсвөр үеийн дэлхийн хошой аварга больё л гэж зорьсон. Ой тогтоолт хэмжигдэхүүнтэй спорт тул багцаа авах боломжтой.

Тамирчид бие биеийнхээ амжилтыг андахгүй. Тиймээс тухайн тэмцээнд ямар амжилт гаргахаа багцаалахад дөхөм байдаг. Хэр баргийн тамирчин бэлтгэлийн үеэрх амжилтаа томоохон тэмцээнд давтаж, ахиулж чаддаггүй. Үүнд сэтгэл зүй нөлөөлдөг байх. Би бэлтгэлийн үеэр 30 минутад 6,000 гаруй цифр цээжлэн, тэр хавьцаа дөхүүлж санасан.

Түүнийгээ ахиулахгүй юм гэхэд давтахад л дэлхийн дээд амжилтын эзэн болох боломжтой байв. Тиймээс бүх зүйл надаас л шалтгаалсан. Энэ жил ДАШТ-д өрсөлдөхдөө 5,597 цифр алдалгүй санаснаар дэлхийн дээд амжилтын эзэн болсон. Ийм амжилтыг өмнө нь олон улсын их мастер Н.Энхшүр (5,445) эзэмшиж байсан. Түүний амжилтыг 152 цифрээр ахиуллаа.

-Хоёртын тоолол төрлийн дүрмийг сонирхуулахгүй юу?

-Цээжлэх тоонууд зөвхөн тэг, нэг гэсэн хоёр цифрээс бүтнэ. Тэгэхдээ 001, 10, 111 мэт өөр. Эсвэл 11, 11 гээд давхардаж байрлаж болно. Нэг нүүр 25 мөртэй. Мөр тус бүр 30 цифртэй. Тэгэхээр нэг нүүр 750 цифртэй гэсэн үг.

Энд, тэнд нь байрлуулсан тоонуудыг 30 минутад тогтоон, цагийн дотор алдалгүй санадаг. Түүнийгээ яг дарааллынх нь дагуу цаасан дээр бичнэ. Тэгэхдээ тухайн мөрнөөс нэг цифр алдвал 15 оноо авна. Хоёрыг буруу санавал оноо авахгүй. Цагтаа амжихгүй, сандраад андуурч бичих тохиолдол бишгүй.

Найман хуудас гаруй, дунджаар 6,000 орчим цифрийг санаж, бичихдээ миний хувьд нэг цагийн хугацаанд арайхийж амжуулдаг.

-Үнэхээр гайхалтай. Онцгой амжилтын эзэн болсон талаараа сонсоод юу бодсон бэ?

-Хоёртын тооллын төрөлд өрсөлдсөн даруйдаа амжилт гаргаснаа мэдээгүй. Орой нь монгол тамирчидтайгаа хамт амарч байхад тэмцээний дүн гарсан юм. Хятадын нэг тамирчин надтай цахим хуудсаар холбогдон зургийг минь илгээснээ “Баяр хүргэе” гэсэн.

Тэр зургийн тайлбарт “Лхагвадулам дэлхийн дээд амжилтыг шинэчиллээ” гэсэн байсан. Бөөн баяр бололгүй яах вэ. Маргааш нь Олон улсын ой тогтоолтын холбооноос намайг дэлхийн дээд амжилт шинэчлэн, “Гиннесийн ном”-д бичигдэх болсныг хэлсэн. 16 настай тамирчин насанд хүрэгчдийн ангиллын дэлхийн дээд амжилтын эзэн боллоо гээд тэд их олзуурхан, онцоллоо.

Тэмцээний дүнгийн талаар ээж надаас өмнө сонссон байсан. ДАШТ-ий албан ёсны сайтаас мэдээлэл авсан гэсэн. Баярт мэдээгээ ээжид хэлэхэд хэдийнээ мэдчихсэн “Баяр хүргэе. Охиноороо бахархаж байна” гэсэн.

-Та өнгөрсөн жил дэлхийн өсвөрийн аварга болсон. Энэ жил түүнийгээ батлан, хошой аварга болохыг зорьсон нь мэдээж. Ийм амжилтын эзэн боллоо гэх бахдал, зорилгодоо хүрч чадсангүй гэх харамслын аль нь илүү төрж байна вэ?

-Сэтгэл хангалуун байна. Монголын оюун ухааны академийн салбарыг гурван жилийн өмнө Дархан-Уул аймагт нээхэд анхны тамирчдын нэг нь болсон, би. Ээжийнхээ зөвлөснөөр 13 насандаа энэ спорттой холбогдсон. Жил гаруйн дараа улсын аваргаас алт, мөнгөн медаль хүртдэг юм байна. Тэр үед “Миний охин дахиад жаахан хичээвэл илүү өндөр амжилт гаргахаар байна.

Чамд маш их нөөц байна” гэж хэлсэн нь их урам өгсөн шүү. Т эр ондоо ДАШТ-д анх удаа оролцоод “Нэг цагийн олон багц” төрөлд мөнгөн медаль хүртэн, өнгөрсөн жил өсвөрийн дэлхийн аварга болсон. Ихэнх орны тамирчид бэлтгэлээ өдөрт дунджаар 12 цаг хийдэг. Гэтэл бид санхүүгийн хүндрэлийн улмаас тэгж чаддаггүй. Тэмцээний өмнө cap гаруйн хугацаанд базаагаад л оролцдог. ДАШТ-ий өмнөх бэлтгэлээ ч тэгж хийсэн.

Дэлхийн шилдгүүдтэй оюунаа сорьсон болохоор бүх төрөл эн тэнцүү өрсөлдөөнтэй байлаа. Ялангуяа БНХАУ, БНАСАУ-ын тамирчдыг онцолъё. Хятад ой тогтоолтоор хичээллэдэг 40 гаруй мянган тамирчинтай. Тэднээс шигшээд дэлхийн дэвжээнд 200 гаруйг нь сойсон гэсэн. Ер нь оюуны спортыг улс орнууд маш сайн дэмжиж жилийн турш тусгай бэлтгэл хийлгэдэг юм билээ.

Бэлтгэлийн зөрүү асар их ч ур чадварын хувьд бид тэднээс дутдаггүй. Монгол тамирчдыг төрөөс дэмжин, бэлтгэлээ гаднынхан шиг хийвэл өнөөгийнхөөс ч өндөр амжилт гаргах боломжтой.

-Энэ жилээс насанд хүрэгчдийн ангилалд өрсөлдөх нь. Бусад төрөлд, дээд насандаа дэлхийн дээд амжилтыг шинэчлэх нөөц хэр байгаа бол?

-Их бий. Насанд хүрэгчдийн ангиллын дэлхийн хоёр дээд амжилт эзэмшдэг, энэ жил ДАШТ-д гаргасан амжилтаараа бүх тамирчнаас тавдугаарт бичигдсэн нь үүний илрэл болов уу. Дэлхийд өнгөлөх боломж, нөөц зөвхөн надад бус, хүн бүрт бий.

Аливаа зүйлийг удаан тогтоодог, амархан мартдаг хүн ч ийм боломжтой. Тухайн хүний хичээл, зүтгэлээс л бүх зүйл шалтгаална. Ой тогтоолтоор бүх насныхан хичээллэх боломжтой. Тамирчин болохгүй ч аливаа зүйлийг богино хугацаанд цээжилдэг, мартдаггүй болчихвол амьдралд хэрэгтэй шүү дээ.

Олонх тамирчин бусдын утас, дансны дугаар зэргийг хадгалдаггүй. Хэн нэгний утасны дугаарыг асуухад бодож байгаад л шууд санана. Би ч тэгж чадна. Ой тогтоолтын олон улсын тэмцээнд оролцдог 400 гаруй тамирчин Монголд бий ч ивээн тэтгүүлдэг, харьяалагддаг байгууллагатай нь хуруу дарам. Төрөөс дэмждэггүйн улмаас олонх нь тэмцээнд тэр бүр өрсөлдөж чаддаггүй.

-Таныг ивээн тэтгэдэг байгууллага бий юү?

-Намайг “Ажнай” корпорац ивээн тэтгэдэг. 2017 оноос намайг ивээлдээ авсан. Үүнд би маш их баярладаг. “Ажнай” корпораци болон Оюун ухааны академийн хамт олон, ээждээ талархал илэрхийлмээр байна.

-Өнгөрсөн жил Ерөнхий боловсролын сургууль төгссөн ч дээд сургуульд элсээгүй гэж дуулсан. Амжилтын төлөө гаргасан шийдвэрийг тань гэр бүлийнхэн нь хэрхэн хүлээж авав?

-Би ээжтэйгээ амьдардаг. Ээжтэйгээ ярилцаж байгаад ингэж шийдсэн юм. Сургуульд сурдаг байхдаа хичээл гэсээр бэлтгэлдээ бүрэн анхаарал хандуулж, цаг гаргаж чаддаггүй байсан. Тиймээс спортдоо бүхнээ зориулахын тулд сурахаа нэг жил хойш тавьсны үр дүн гарсан шүү.

Хэлний мэдлэгээ сайжруулах зорилгоор удахгүй гадаад явна. Ер нь ирээдүйд гадаадад боловсрол эзэмших бодол бий. Түүнийгээ эх орныхоо хөгжилд зориулж, Монголдоо амьдрахыг хүсдэг.

-Багаасаа бусдаас онцгой байв уу. Эсвэл уйгагүй бэлтгэл, хөдөлмөрийн үр шимээр өнөөгийн амжилтад хүрсэн үү?

-Шүлэг хурдан цээжилдэг байсныг эс тооцвол бусдаас онцгой байгаагүй ээ. Өнөөгийн амжилтад хүрэхэд авьяасаас илүү зөв системтэй бэлтгэл, хөдөлмөр нөлөөлсөн болов уу. Гадаадад тэмцээнд оролцоод ирэхэд хичээлээсээ нэлээд хоцордог байв. Ганцхан шөнө давтаад л түүнийгээ нөхчихдөг байсан. Тэмцээн, бэлтгэл гэсээр энэ жил элсэлтийн ерөнхий шалгалтад огт бэлдэж чадаагүй ч ангийнхнаасаа хамгийн өндөр оноо авсан нь ой тогтоолтоор хичээллэдгийн л өгөөж юм даа.

-Оюуны спортын аль төрөлд нь илүү дуртай вэ. Онцолж бэлтгэл хийдэг үү?

-Бүгдэд нь дуртай. Аль нэгийг нь онцолж бус, бүгдийг нь жигд хийдэг. Миний сонирхлыг “Хурдны хөзөр” төрөл их татдаг. Дэлхийн дээд амжилтыг нь Б.Шижир-Эрдэнэ эзэмшдэг юм. Түүний багц буюу 52 хөзрийг 12 секундэд цээжлэн, алдалгүй санасан амжилтыг одоогоор хэн ч эвдээгүй байна.

-Бөхчүүд барилдан, буудлагынхан буудаж бэлтгэл хийдэг. Ой тогтоолтынхон бэлтгэлээ хэрхэн базаадаг нь сонирхол татаж байна.

-Тамирчин бүхний арга барил өөр. Би өдөр бүр бэлтгэл хийдэггүй. Тэмцээний өмнө л базаадаг. Мэдээж зав гарсан үед гэртээ хөнгөн бэлтгэл базаадаг.

-Ээж нь ой тогтоолтын спортыг хэр сонирхдог вэ. Хичээллэе гэдэг үү?

-Ёстой сонирхдоггүй. Миний хамгийн эрхэм хүн бол ээж. Намайг үргэлж дэмжин, бүх зүйл дээр миний талд бат зогсдог. Тэмцээнд явахад “Миний охин чадна. Битгий сандраарай. Охиноороо бахархдаг шүү” гэж урам өгдөг. Дэлхийн дээд амжилтыг шинэчлэн, “Гиннесийн ном”-д бичигдэх болсноос илүү ээжийгээ баярлуулж, ачийг нь бага ч гэсэн хариуллаа гэж бодохоор сайхан байна. Ээжийгээ баярлахыг харах хамгийн сайхан.

Өвөө минь дайнд оролцож явсан. Эх орныхоо төлөө амиа үл хайхран зүтгэснийг нь үнэлсэн медалиуд нь одоо ч манайд бий. Тэдгээрийг нь хараад өвөөгөөрөө бахархан, улам хичээх урам авдаг.

-Медалиа тоолдог уу. ДАШТ-ий хэчнээн медалиар энгэрээ мялаагаад байгаа вэ?

-ДАШТ-ий 20 гаруй медаль бий байх. Медалиа тоолж үзээгүй. Ойролцоогоор 100 гаруй бий.

-Н.Энхшүр, Н.Мөнхшүр хоёр ОХУ-ын “Россия 1” телевизээс бэлтгэдэг “Гайхамшигт хүмүүс” нэвтрүүлэгт урилгаар оролцон, Э.Энхмөнх, С.Марал нар “Авьяаслаг монголчууд” шоунд өрсөлдөн олны талархал хүлээсэн. Гадаад, дотоодын шоуны урилга авсан уу?

-Саяхан Оросын “Гайхамшигт хүмүүс” нэвтрүүлэгт Х.Ивээлийн хамт оролцсон. Гайгүй сайн бэлтгэлтэй байсан учраас саналыг нь хүлээж авсан юм. Дажгүй байлаа.

-2019 он дуусахад гурван сарын хугацаа үлджээ. Та шинэ он гарснаас хойш юу амжуулав?

-Ерөнхийдөө өөрийгөө хөгжүүлэх тал дээр л анхаарлаа хандуулсан. Нэг их олон тэмцээнд оролцсонгүй, бас гайхуулах сүйдтэй амжилт ч гаргасангүй. “Гайхамшигт хүмүүс” шоу нэвтрүүлэгт оролцсоныг эс тооцвол шүү дээ.

ДЭЛХИЙН ДЭЭД АМЖИЛТЫГ ЭЗЭМШИГЧ Э.ЛХАГВАДУЛАМЫН ТУХАЙ

Тэрбээр багаасаа өвөө дээрээ өсөж, өвөө шиг ээ мундаг хүн болно гэж үргэлж боддог байжээ. Өвөөгийнхөө бахархал болох нь түүний мөрөөдлийн нэг хэсэг байв. Түүний өвөө нь ахмад дайчин байсан.

Дэлхийн хоёрдугаар дайнд оролцож, Халхын гол, Эрээн цав, баруун хязгаарын нутаг, Байтаг богдын тулгаралт, Их Жаргалантын тулаатын чиглэлээр удаа дараа орж ирсэн хилийн зөрчил тулгаралтад биечлэн оролцож байсан дайчин юм. Өвөө нь бурхны орныг зориход түүний хамгийн хэцүү үе байсан гэнэ. Түүнд хичээл бүр нь сонирхолтой байсан хэдий ч тийм ч сайн сурагч байсангүй.

Хангалттай хичээж байгаа юм шиг хэдий ч нэг л ахиж өгөхгүй байлаа. Анхны тэмцээн болох бүсийн аварга шалгаруулах тэмцээндээ амжилттай оролцож чадсангүй. Энэ нь түүнд шинэ сэдэл болж ой тогтоолтын спортдоо улам дурлан илүү их хөдөлмөрлөж дараагийн тэмцээндээ бага багаар амжилтаа ахиулж урагш зүтгэсээр байв.

Дараа жилийн бүсийн аварга шалгаруулах тэмцээндээ тэр аварга болов. Анхны олон улсын тэмцээндээ нэг мөнгөн медаль хүртэн олон улсын гараагаа амжилттай эхэлж Солонгосын нээлттэй тэмцээнд долоон медаль, таван дэлхийн рекордыг шинэчлэн өсвөр насандаа аварга болжээ. Энэ амжилт түүний эд эсийг идэвхжүүлж, улам дээшээ тэмүүлэх хүч болсон гэдэг.

Аравхан минутад 10 багц буюу 520 ширхэг цээжлэн алдаагүй санаж ой тогтоолтоор спортоор хичээллэгч тамирчид болон дэлхий нийтийг цочроов. Тэр нэг багц буюу 52 ширхэг хөзрийг 17 секундэд тогтоожээ.

Хоёртын тоолол төрөлд Гиннесийн рекордыг шинэчлэн ой тогтоолтын спортоос гиннесийн номд бичигдэхээр болсон гурав дахь хүн болов. Тэрбээр одоо өсвөрийн 10, насанд хүрэгчдийн ангилалд хоёр дээд амжилт эзэмшиж байна. Тэр одоо дэлхийн шилдэг тамирчин болжээ. Өвөөдөө өгсөн амлалтдаа хүрч өөрийгөө ялан дийлж тууштай зүтгэж өнөөдрийн амжилтад хүрчээ.

Эх сурвалж: Үндэсний шуудан сонин

- Өмнө нь ассисент найруулагч хийдэг байхад жүжиглэх амархан санагддаг байлаа
- Б.Тамир ах “Энэ дүрийг амилуулна уу, ална уу өөрөө мэд” гэсэн

Амралтын өдрүүдэд үзэгчдийг цэнхэр дэлгэцийн өмнө “уях” болсон “Фантастик” продакшны бүтээл “37 дугаар токча” олон ангит киноны талаар сонирхох хүн эрс нэмэгджээ. Ялангуяа, гол дүрүүдийг бүтээсэн жүжигчдийн ур чадварыг сайшааж байгаа юм. Тус кинонд Тулгатын дүрийг бүтээсэн залуу жүжигчин Р.Отгонбаяртай ярилцлаа. Тэрбээр арван жилийн турш тус продакшны бүтээсэн адал явдалт, тулаант, түүхэн кинонуудад ассисент найруулагчаар ажиллаж иржээ.

- “37 дугаар точка” киноны Тулгатын дүр таны бүтээсэн анхны гол дүр байх аа. Тус дүрд хэрхэн хуваарилагдсан тухайгаа хуваалцана уу?

- Арван жилийн тууштай хөдөлмөр, жүжигчин болох чин хүсэл минь надад Тулгатын дүрийг бүтээх боломж олгосон гэж боддог. Мөн “Фантастик” продакшны ах нартайгаа танилцсан нь намайг жүжигчний мэргэжилд хөл тавихад хамгийн том гүүр болсон. 2009 онд “Хэцүү анги” олон ангит киноны олны хэсэгт тоглож байхдаа жүжигчин М.Баярбат, Н.Батсайхан ах нартай танилцаж байлаа. Улмаар “Фантастик” продакшны анхны уран бүтээл болох “Дурсамж төгсгөлгүй” киноноос эхлээд бүх уран бүтээлд нь ассисент найруулагч хийж байсан юм. Ийнхүү арван жилийн дараа Тулгат гэх дүрд томилогдох завшаан тохиосон. “37 дугаар точка” киноны зохиол бичиж байгаа тухай сонсоод “надад дүр өгөх болов уу” гэж горьдож л байсан. Гэхдээ гол дүрд тоглоно гэж бодоогүй. Б.Тамираа ах нэг өдөр, “Ах нь чамд байр, машин өгч чадахгүй. Миний дүү өнөөг хүртэл бидэнтэй хамт байсан учраас Тулгат гэх дүрд тоглох боломж олгоё. Энэ дүрийг амилуулна уу, ална уу өөрөө мэд” гэж хэлсэн юм. Энэ үгэнд би маш их баярласан ч бага зэрэг айдастай хүлээж авсан. Дүрээ бүтээх явцад алдаа оноо их байж, загнуулж, зэмлүүлэх тохиолдол ч олон гарсан. Гэхдээ сайн тоглохыг хүсэж, надад итгэж буй хүмүүсийн урмыг хугалахгүйг маш их хичээсэн.

- “37 дугаар точка” киноны зураг авалт долоон сарын турш үргэлжилж, 700 гаруй хүний хөдөлмөр шингэсэн уран бүтээл болсон гэж байсан. Чамгүй шалгуур давсан байх. Үүнээс та юу сурч, хэрхэн өсөж хөгжсөн бэ?

- Маш их туршлага хуримтлуулсан. Өмнө нь ассисент найруулагч хийдэг байхад жүжиглэх амархан санагддаг байлаа. Яг камерын өмнө гарахаар үнэхээр хэцүү байдаг юм билээ. Дүрээ сайн судалж, зохиолоо ойлгож, өөртэйгөө ажиллах л чухал санагдсан. Тулгат бол сагсуу, ууртай залуу. Үүнийг гаргахын тулд 70, 80, 90-ээд оны залуусыг судлах шаардлагатай болсон. Анх зохиолын уншлага хийж эхлэх үед “ахын дүү нэг л болохгүй байна, жүжиглэхгүй байна. Тулгатад хувир” гэдэг байлаа. Тулгат болоод уншихаар “яагаад хэт их жүжиглээд байгаа юм” гэнэ. Өөрөө юу нь, яагаад болохгүй байгааг сайн ойлгодог гүй байв. Улмаар Тулгатын намтрыг зохион, ах нарын зөвлөмжийг тэмдэглэн, өөртэйгөө маш их ажиллаж, арай зүгширсэн. Ер нь киноны турш хүмүүсийн өгсөн зөвлөгөөг дагаж, продакшны ах нараасаа болон ахмад уран бүтээлчдээс маш их суралцсан. Түүнчлэн Ц.Төмөрхуяг багштайгаа аав, хүүгийн дүрийг бүтээсэн нь миний хувьд завшаантай хэрэг болсон.

- “Фантастик” продакшн нэг үеийн залуусын бүрэлдэхүүнтэй гэдгээрээ онцлог. Найзууд хамтарч уран бүтээл гаргахын давуу болон сул тал юу вэ. Хувийн харилцаа, албаны харилцаа хоёроо хэрхэн заагладаг бол?

- Манай продакшны ах нар СУИС-ийн нэг ангийг төгссөн. Тус сургуулиас урлагийн дэг, ёс зүйг маш сайн сурсан юм билээ. Түүнийгээ залуу жүжигчдэдээ үлгэрлэж яваа. Тиймээс ажил явагдаж байхад бүгд л өөр, өөрийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Харин ажлын бус цагаар энгийн сайхан харилцаатай. Мөн бүх зүйлд “би” биш “бид” гэх үзлээр ханддаг бөгөөд нөхөрлөл, хүндлэлийн жанжин шугамаар хамтдаа хөгждөг уран бүтээлчид байдаг юм.

- Таны дүр хайртай нэгнээ харамлан өмчирхдөг айлын эрх хүүг харуулдаг. Энэ дүр Р.Отгонбаяр гэж хүний дотоод мөн чанар, зан суртахуунтай хэр нийцтэй байв. Дүр бүтээхэд өөртэйгээ зөрчилдөх үе байв уу?

- Надаас бүх талаараа өөр дүр. Тулгат бол зүрхний хийтэй, хэт ууртай нэгэн. Түүний дүрийг бүтээхэд хамгийн хэцүү зүйл нь уурлах байсан. Амьдрал дээр надад уурлах үе гардаг ч Тулгат шиг авирлаж байгаагүй болохоор эхэндээ дүрээ гаргахад нэг л болж өгдөггүй байлаа. Эмэгтэй хүнтэй харьцаж жүжиглэхдээ хамаагүй хандаж, хүчтэй хүрч болохгүй, дотроо зөөллөөд байсан чинь Тамираа ах “болохгүй байна, зөөлөн харагдаад байгаа учир хүчтэй авир гарга” гэсэн. Уурлаж буй хэсгийг олон удаа давтан авахуулахаар асар их “нерв”-тэж, жинхнээсээ зүрх савладаг юм билээ. Нэг удаа хамтран тоглогч бүсгүйгээ хүчтэй түлхэж, өөрийн эрхгүй хараалын үгс урсган, хяналтаа алдсан. Ийнхүү алдаж, оносоор дүрээ гаргахыг хичээсэн. Хэдий амархан байгаагүй ч уран бүтээлийн гараагаа амжилттай хийсэндээ баяртай байна. Үзэгчид ч сайхан хүлээж авсан.

- Дүр дээр ажиллаж, кинонд тоглох үед амьдралын хэмнэл, хэв маяг их өөрчлөгддөг байх. Үүнийг гэр бүлийнхэн нь хэрхэн хүлээж авдаг вэ, урлагийн хүнийг ар гэрийнхэн нь сайн ойлгодог байх ёстой болов уу гэж боддог?

- Тийм шүү. Ар гэрийнхэн ойлгодог байх сайхан. Манай эхнэр жүжигчин мэргэжилтэй, одоогоор “Мөрөөдлийн театр”-т бүжигчнээр ажиллаж байна. Адилхан урлагийн хүн учраас зовлон, жаргалыг нь сайн мэддэг. Тиймээс надад ажил мэргэжлийг минь ар гэрийнхэн ойлгохгүй байх хүндрэл үүсч байгаагүй. Эхнэрээ хөдөө тоглолтоор явахад нь би хүүхдээ хараад үлдэх үе ч бий. Харилцан ойлголцон, ажиллаж хөдөлмөрлөдөг. Харин урт хугацаанд зураг авалтаар явахад би охиноо, үр минь намайг их санадаг нь хэцүү байдаг.

О.Даваасүрэн

Засгийн газрын мэдээ

“37-р Точка” киноны уран бүтээлчдийн ярилцлагыг цувралаар хүргэж байгаа билээ. 

Энэ удаа кинонд “Өнчин цагааны ганган Тогосоо”-гийн дүрийг бүтээсэн Д.Хулантай ярилцлаа. Цаг товлон уулзахад тэрбээр бүтээсэн дүрээсээ тэс ондоо нэгэн байв. Д.Хулан нь СУИС-ийн Театрын урлагийн сургуулийн Хөгжимт, драмын жүжигчний ангийн дөрөвдүгээр дамжааны оюутан юм.

-Та “37-р точка” кинонд тоглох болсон түүхээ бидэнтэй хуваалцахгүй юу?

-Анх “Фантастик” продакшны ах нар надтай холбогдоод пробонд орох санал тавьсан. Проб өгөх гээд очиход найруулагч Тамир, Бат-түшиг ах хоёр сууж байсан. Гэхдээ эхний өдөр проб аваагүй. Надад текст өгөөд “Чи наадахаа сайн уншчихаад ир. Ийм ийм учиртай дүр шүү” гэж хэлээд явуулсан л даа. Ингээд маргаашнаас нь эхэлж дөрвөн өдрийн турш проб өгсөн. Дүрийг минь надад сайн ойлгуулах гэж өдөр бүр текст өгч явуулж бэлдүүлдэг байсан юм билээ. Дөрөв хоногийн дараа “За, миний дүү тэнцлээ. Сайн бэлдээрэй” гэсэн. Тухайн үед нүдэнд нулимс цийлгэнээд, нисэх мэт л баярласан. Арай зүүд биш байгаа ч гэж бодогдож байлаа.

-Анх зохиолоо уншаад Тогосоогийн дүрийг яг хэрхэн ойлгож, хүлээж авсан бэ?

-“Нэлээн айхтар хүүхэн байна. Яана даа” гэж бодсон. Надад их хүнд дүр шиг санагдсан. Нэг талаас эрхэмсэг, эмэгтэйлэг гоё хүүхэн. Нөгөө талаас чамгүй их муу талуудтай, буруу замаар явсан хүүхэн байхгүй юу. Зохиолоо уншчихаад заавал энэ дүрийг гоё бүтээх ёстой л гэж бодсон. Тогосоогийн дүр надаас найм, ес эгч болохоор дуу хоолой, биеийн хөдөлгөөн гээд бүх л зүйлээ өөрчлөх, судлах, ажиллах шаардлагатай болсон.

-Жүжигчин хүн үргэлж  дүрээ өмөөрч тоглодог юм гэсэн. Таны хувьд?

-Ямар ч эмэгтэй хүн доромжлуулах ёсгүй. Тэр тусмаа эрх мэдэлтэй хүмүүст. Эрх мэдэлтэй нь ядуу зүдрүү хүмүүсээ дорд үзэх эрхгүй. Эмэгтэй хүн ер нь л жоохон юман дээр уярч хайлдаг. Хэзээ ч хүнд дурлахгүй юм шиг мөртлөө зүгээр л “Чиний ээж чинь хажууд байгаа шүү” гэж хэлсний төлөө сэтгэл нь догдолчихсон байдаг. Тогосоо амьдралын төлөө хичээгээгүй биш хичээсэн, гэвч хазгай гишгэсэн. Тэр эмэгтэйг буруутгах шалтгаан байхгүй.

-Тогосоогийн дүрд тантай адил төстэй талууд байгаа юу?

-Мэдэхгүй ээ. Надад лав адил төстэй тал ажиглагдаагүй ээ. Ээжийгээ ярьдаг хэсэг дээр сэтгэл нь нэлээн зөөлөрч ирдэг. Ээждээ маш их хайртай дүр. Би ээжийнхээ тухай ярихаар хоолой зангираад нулимс цийлгэнээд явчихдаг. Магадгүй тэр зан нь л адил төстэй байх.

-Кинонд тоглосноос хойш таны амьдралд ямар өөрчлөлт орсон бэ?

-Мэдээж өөрчлөлтүүд их бий. Миний хүмүүстэй харилцах харилцаа, хүмүүсийн надтай харилцах харилцаанд өөрчлөлтүүд орсон. Наад зах нь, сошиал ертөнц дээр хүртэл бүх юм өөрчлөгдөөд ирсэн. Олон дагагчтай болсон. Маш олон хүмүүс “Мундаг тоглосон байна” гэж урам өгч, сэтгэгдлээ илэрхийлсэн. Би бодохдоо хүмүүс Тогосоогийн дүрийг эергээр биш, эсрэгээр нь хүлээж авна гэж бодсон. Сөрөг хандлагууд  нэлээд ирэх байх даа гэж дотроо түгшиж байтал ёстой тэгээгүй.

-Киногоо эргээд үзэхэд “Энэ хэсэг дээр ингээд тоглочихдог байж дээ” гэсэн бодол төрж байв уу?

-4-р ангийн Лутаад амьдралаа ярьдаг хэсэг дээр арай жоохон дутуу ажиллаж дээ гэж харагдсан. Тухайн хэсгээ ойлгосон гэж бодсон ч бүрэн ойлгоогүй юм билээ. А.Баттүшиг ах маань “Киногоо гарахаар заавал үзээрэй, чи өөрийнхөө алдаа дутагдлыг харна аа“ гэж байсан. Нээрэн л энэ хэсэг дээр ингээд ажилласан бол арай өөр байх байж гэж бодогдсон.

-Нууц биш бол, кинонд тоглох явцад дүрүүдийнхээ хэн нэгэнд дурлаж байв уу?

-Барслхагва /Лутаа/ ахыгаа бодит амьдрал дээр ширүүн байрын хүн гэж боддог байсан. Яг ингээд дүр дээрээ ажиллаад Барсаа ахтай ойр дотно харилцаад ирсэн чинь тэс өөр санагдсан, гоё залуу шүү. Киноныхоо тухайн хэсэгт шохоорхоод л өнгөрсөн.

-Хамтран тоглоход ур чадвараараа таныг үнэхээр бишрүүлсэн хүн гэвэл хэнийг нэрлэх вэ?

-Кино баг хамт олон маань бүгдээрээ л яах аргагүй үнэхээр мундаг хүмүүс байсан.

-Та найз залуутай юу?

-Найз залуу байгаа.

-Нэг салбарынх уу?

-Бид хоёр нэг мэргэжлээр суралцдаг. Аав шиг минь буурь суурьтай, ямарваа зүйлийг аль болох ойлгож, хүлээцтэйгээр ханддаг мундаг залуу бий.

-Найз залуудаа тоглох гэж буй дүрийнхээ талаар, ийм ийм сценүүд байгаа шүү гэж хэлэхэд яаж хүлээж авсан бол?

-“Яана аа тэгээд яахын бэ, нээрэн юм уу, хөөх” гэж хүлээж авсан./инээв/ Хэсэг дуугаа сууж байснаа “Нэгэнт л энэ мэргэжлээр сурч байгаа юм чинь зүгээр ээ. Хайр нь ойлгож байна. Тогло, тогло” гэсэн. Магадгүй тэр минь надаас өөр мэргэжлээр суралцдаг байсан бол хэзээ ч намайг ойлгохгүй. Ухаантай болохоороо л намайг ойлголоо гэж боддог.

-Бодит амьдрал дээр Тулгат шиг баян залуу таны амьдралд гарч ирвэл та яах вэ?

-Найз залуутай байхад уу. /инээв/ Баян залуучууд яг үнэндээ хэнд хэрэгтэй юм бэ. Бид өөрсдөө хичээгээд л тэдний зэрэгт хүрэхэд болно. Өөрсдөө л өөрсдийнхөө ирээдүйг бүтээнэ. Найз залуутайгаа одоо бүгдийг тэгээс эхэлж байгаа. Тэрнээс биш, баян залуучууд онц биш шүү дээ.

-Эр хүний юуг нь түрүүлж харж үнэлдэг вэ?

-Мэдээж царайг нь л түрүүлж харна. Хүмүүс шал худлаа хувцсыг нь хардаг, сэтгэлийг нь хардаг гэдэг. Яг үнэндээ би бол харьцаж байгаа хүнийхээ царай луу нь түрүүлж харна. Дараа нь гутлыг нь хардаг. Эрэгтэй хүн цэвэрхэн гуталтай явах нь чухал санагддаг. Бүх юманд оролцох гээд байдаг туйлбаргүй, савчсан эрчүүд байдаг даа. Тиймэрхүү нөхдүүдэд яснаасаа дургүй. Яг үнэндээ тийм залуучууд маш олон болчихжээ. Буурьтай суурьтай, хаана юу ярихаа мэддэг. Нэг уурлах юм бол ганц л жинтэй үг хэлдэг тийм л эр хүнийг хүндэлдэг.

-Өнөөгийн залуусын юунд шүүмжлэлтэй ханддаг вэ?

-Яг үнэндээ би өөрөө шоудах дургүй. Иймэрхүү зүйлд анхаарал, ач холбогдол өгдөггүй. Яах вэ, хаа нэг жилд ганц нэг удаа гардаг боловч архи, пивоноос хол байдаг. Тамхи татдаггүй.  Хараад байх нь ээ, залуучууд маань маш их шоу цэнгээн хөөдөг юм шиг санагддаг.

-Кинон дээрээ тамхийг их л сурцтай татаж байсан болохоор тамхи татдаг пм байна гэж дүгнэж байлаа?

-Бодит амьдрал дээрээ хэзээ ч тамхи татдаггүй. Тогосоогийн дүр бол тамхи татах, шоудах гээд яг миний эсрэг үйлдлүүдийг их хийдэг.

-Баар цэнгээний газар орж байсан уу?

-Үзэхийн хувьд үзсэн. Гэхдээ надад зориулагдсан газар биш юм байна  лээ. /инээв/

-Кинонд таны секс сцен хэдэнтээ гардаг. Тухайн хэсгүүдэд тоглох яг ямар байсан бэ?

-Яг тийм хэсгүүдийн зураг авалт ер нь хүндрэлтэй санагдсан. Эвгүй шүү дээ. “Энэ бол кино. Бодит биш” гэж өөртөө хэлдэг байсан. Яг дүр дээрээ ажиллахад тийм хэцүү байгаагүй. Барсаа ах бид хоёр нэг их тэгж бие биедээ ойр хүрээгүй.

-Ээж, аав ойр дотнынхон тань яаж хүлээж авч байх юм?

-Ээждээ анх хэлэхэд бага зэрэг дурамжхан хүлээж авсан. “Ээж ээ, охин нь энэ кинонд тоглочихъё оо. Оюутан хүнд кинонд тоглох боломж хэр баргийн гарахгүй. Юуны тулд энэ мэргэжлээр сурч байгаа билээ” гэхэд ээж маань нэлээн бодож байснаа “Миний охин чадна гэвэл тогло. Ээж нь чамдаа итгэнэ. Сэтгэл санаагаа бэлдээрэй” гэж хэлсэн.

-Таныг ихэр гэж сонссон юм байна?

-Тийм ээ. Ихэр маань “Эрх зүйч” мэргэжлээр сурдаг. Биднийг хоорондоо их өөр гэдэг. Ихрүүд хоорондоо өөр зүс царайтай байхыг алийг тэр гэхэв. Би өөрөө айлын том. Хоёр эрэгтэй дүүтэй.

-Та Тогосоогийн дүрээр нийгэмд танигдлаа. Үүнээс хойш найруулагчид танд дандаа ийм төрлийн дүр хуваарилах болов уу. Магадгүй эротик кинонд тоглох санал ирвэл хүлээж авах уу?

-Эротик хэсэгтэй кинонд дахиж орохгүй. Эротик киноны санал ирвэл хэзээ ч тоглохгүй. Тогосоогийн дүрээс маань эсрэгээрээ жаахан охины дүр ч юм уу, эсрэг дүр байх юм бол шууд орно.

-Кино багийн залуучуудаас танд дурлаж байсан хүн бий юу?

-Байхгүй ээ /инээв/. Тэр хүмүүс бүгдээрээ л ажилдаа хамаг бүхнээ зориулсан. Яг энэ киноны төлөө бүх зүрх сэтгэлээ зориулсан хүмүүс. Түүнээс биш, дундуур нь дурлал мурлал яриад явах завтай хүмүүс ч байгаагүй.

-Эмэгтэй хүний нүдээр кинонд тоглосон залуусаас хамгийн хүслэнт залуу нь таныхаар хэн байсан бэ?

-Мэдээж манай Баярбат ах гоё ах шүү дээ. /инээв/ М.Баярбат ахын уснаас гардаг хэсгийг үзээд “Хөөх, ямар гоё юм бэ” гэж бодсон. Ер нь манай ах нар бүгдээрээ л мундаг.

-Та киноны цаашид өрнөх үйл явдлаас бяцхан сэжүүр хэлж болох уу?

-Ёстой болохгүй. Тэр олон хүний хүч хөдөлмөрийг “спойлердоод” байвал асар их хүч хөдөлмөр, сэтгэл зүрх талаар урсана.

-Тогосоо цаашид зөв, сайхан хувь заяатай золгох болов уу?

-Дараа дараагийн ангиас үзнэ үү. /инээв/ Цаашид ч гэсэн хүмүүсийн зэвүүцлийг л их хүргэнэ. Дурлал мурлалтай учрахгүй ээ.

Эх сурвалж: Долоо хоног тутмын “Толь” сонин

Ярилцсан: Сэтгүүлч Б.Болортуяа

- Улс төр дэх эмэгтэйчүүдийн оролцооны сэдэв сүүлийн үед их хүчтэй яригдах боллоо. Ялангуяа сонгууль дөхөөд ирэхээр эмэгтэйчүүдийн байгууллагууд, эмэгтэй улс төрчид идэвхижиж эхлэх юм. Таны хувьд эмэгтэй улс төрчдийн бодлого, чиглэл, байр суурийн талаар тодорхой судалгаа хийж бодлогын судалгааны хүрээлэн хүртэл байгуулж ажиллаж байгаа юм байна. Та өөрийнхөө талаар товч танилцуулж одоо хийж байгаа ажлынхаа талаар манай уншигчдад дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгнө үү?

- Намайг Мишигжавын Нарантуяа гэдэг. Хууль зүйн ухааны магистр, бизнесийн ухааны магистр. Би олон жилийн турш хүйсийн тэгш байдал, ялангуяа эрэгтэй хүүхдүүд, эрэгтэйчүүдийн нийгэмд эзлэх байр суурийн талаар судалгаа явуулж, өсвөр насны эрэгтэй хүүхдүүд нийгмийн харилцаанд анх орохдоо үргэлж хоцрогдож байдаг талаар эрдэм шинжилгээний ажил хийж байсан юм. Айлын эрэгтэй хүүхдүүдийг “энэ маань яахав эрэгтэй юм чинь арга нь олдоно, охидуудаа эрдэм номын мөр хөөлгөе” гэх үзэл санаа манай ард түмэнд их байдаг.

Энэ нь эрэгтэйчүүдийн мэдлэг боловсрол, нийгэмд эзлэх байр суурь хоцрогдох үндэс болж байгаа жишээ маш олон байдаг. Өнөөдөр ч гэсэн наад захын их дээд сургуулийн захын ангийн хаалгыг татаад харахад 20 эмэгтэй, 5 эрэгтэй сууж байгаа юм. Энэ бол манай нийгмийн жендерийн тэгш байдлын хамгийн наад захын дүр төрх. Үүнд мэдээж эгэл жирийн иргэдийн амьдралын нөхцөл байдал томоохон нөлөө үзүүлж байгаа юм. Харин улс төрийн идвэхи оролцоо 30 -аас дээш наснаас илүү идэвхижиж байгаа нь судалгаанаас харагдаж байна. Ингэхдээ эрэгтэйчүүд илүү давамгай байдалтай байдаг бөгөөд үүнд мөнгө санхүүгийн шалтгаан илүү жин дарж байгаа харагддаг. Үүнээс гадна Азийн ихэнхи орнуудад, ялангуяа Монгол Улсад сүүлийн үед ихээхэн хүч түрж орж ирээд байгаа Япон, Солонгос зэрэг орнуудад түгээмэл байдаг “Гэрийн эзэгтэйн соёл” их нөлөө үзүүлж байна. Нөхөр ажилдаа явлаа. Гэрийн эзэгтэй нөхрийн олж ирсэн мөнгийг зөв зүйтэй зарцуулах, үр хүүхдүүддээ халамж анхаарал хандуулах, ар гэрийн амьдрал ахуйг авч явах, гэрийн эзэгтэй нарт зориулсан элдэв төрлийн мөнгө үрсэн иога, фитнес, гоо сайхан, элдэв үзвэр үйлчилгээнд ихэнх цагаа зарцуулж улс төр, нийгмийн чиглэлийн ажилд идэвхи сонирхол муудсан байдаг.

- Эмэгтэйчүүдийн улс төр дэх оролцоо энэ байдалаараа бараг устаж мэдэхээр байгаа юм бишүү?

Тэгж харж болно. Хамгийн гол нь улс төрийн намуудын дүрэм, УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуулийн тухай хуулиуд дээр “эмэгтэйчүүдийн квот” гэх зүйлийг зааж өгснөөр энэ идэвхигүй байдлыг улам ч дордуулж байна. Жишээ нь өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуульд эмэгтэйчүүдийн квотыг 20% байхаар зааж өгсөн байдаг. Үүнийгээ Үндсэн хуулийн зөрчил болгохгүйн үүднээс “Аль нэг хүйсийн” гэж дэлхийд байхгүй хачин нэр томъёо гаргаж заасан байдаг. Энэ нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан яс үндэс, шашин шүтлэг, хүйсээр нь ялгаварлан гадуурхахгүй байх зарчмын эсрэг үйлдэл болсон юм.

-Одоо байгаа 20 %-ийн квот нь доод хязгаарыг зааж өгсөн байдаг. Гэтэл дээд хязгаарыг зааж өгөөгүй байх тул 100% ч байх боломжтой гэж УИХ-ын гишүүд тайлбарлаж байсан санагдаж байна?

Тиймээ. Тэр бол эмэгтэйчүүдийг юу ч ойлгохгүй, мэдэхгүй, улмаар та нар 20 хувиас дээш гарахгүй шүү гэж эрээ цээргүй аашилж буй эрэгтэй улс төрчдийн бардамнал юм. АН болон МАН-аас УИХ-д нэр дэвшиж байгаа эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг аль аль намын хувьд хэзээ ч 20 хувиас дээшээ гаргахгүй гэсэн далд бодлого юм. Эмэгтэйчүүд сонгох эрхийн төлөө хэдэн зуун жил тэмцэж байж өнгөрсөн зууны сүүлээр л сая нэг юм хөгжингүй орнуудад сонгууль өгөх эрхээ олж авсан.

Харин өнөөдөр 21-р зуун гарчихаад байхад сонгогдох эрхийн төлөө дайн болж байна. Яагаад УИХ-ын 50 хувь нь эмэгтэйчүүд байж болохгүй гэж. Сонгуулийн хуульд байгаа 20 хувийн хязгаар  тавьсан заалт нь эмэгтэйчүүдийн нүдийг боосон, сэтгэл хуурсан төдий зүйл. АН болон МАН-уудын хувьд 35-36 эмэгтэйг УИХ-д нэр дэвшүүлэх бүрэн боломжтой, ийм хүний нөөц хангалттай байдаг. 20 хувь гэдэг бол эрэгтэйчүүдийн лобби гэдэгтэй эмэгтэйчүүд бид санаа нийлэх цаг болсон. УИХ-ын байгаа байдал, Монгол Улсын өнөөгийн байгаа байдалд хүйсийн тэгш харилцаа бий болсон цагт л томоохон зөв өөрчлөлтүүд гарах болно.

- Яагаад эмэгтэйчүүд улс төрд орж ирэх ёстой гэж? Яагаад заавал эмэгтэйчүүдийг 50 хүртэл хувьд нь улс төрийн намууд нэр дэвшүүлэх ёстой гэж?

Миний хамгийн хариулах дуртай асуулт байна. Асуултыг асуултаар л хариулъя. Өнөөдөр Монгол Улсад шүүхээр шийдэгдэж байгаа гэмт хэргийн хэдэн хувь нь эмэгтэй гэмт хэрэгтэнүүд байна? Ялангуяа авилга, албан тушаалын хэрэгт?… Та нар эмэгтэй авилгач гэж сонссон уу? дуулсан уу? Байхгүй ээ. Монголыг донсолгосон албан тушаалын гэмт хэрэгтнүүд дунд эмэгтэй хүмүүс байна уу? Байхгүй. Шүүхээр эцэслэн шийдэгдээгүй ч ЖДҮ-ийн зээлийн асуудал байна. Энэ дунд МАН-ын 2 эмэгтэй гишүүний нэр дуулдаж байна.

Гэхдээ тэд эрчүүдийгээ бодвол магадлал багатай. Зээл авсан байдаг юмаа гэхэд эрэгтэйчүүд шиг ББСБ-д хийж мөнгө хүүлээгүй. Харин зориулалтын дагуу, бас тойрогтоо зарцуулсан байх жишээний. Гэхдээ тэд маань ЖДҮ гэдэг том давалгаанд цохиулаад ахиж босч ирэхээргүй болтлоо улс төрөөс арчигдацгааж байна.

- Эмэгтэй улс төрчдийн дахин эргэн ирэлт гэж байдаг болов уу?

Эмэгтэй улс төрчид эрэгтэйчүүдийг бодвол маш хатуу зарчимч, шударга байдаг. Эргэж буцаж элдэвээр зууралдаж нийгмийн шившиг болдоггүй. Ганцхан жишээ нь Солонгосын Ерөнхийлөгч асан Пак Ин Хэ байна. Шүүхийн шийдвэрт давж заалдаагүй, улс төрөөс гарлаа гээд анхан шатны шүүхээс өгсөн ялыг шууд хүлээн зөвшөөрч өнөөдөр ялаа эдлээд явж байна. Дэлхийд ямар ч эрэгтэй улс төрчийн гаргаж байгаагүй зоригтой алхам.

Гэтэл манай Монгол Улсын эрэгтэй улс төрчдийг хараачдээ. Эргэж буцсан, ахиж ноцсон, уучлалт гуйх сэтгэлгээ байхгүй, тэгсэн хэрнээ эмэгтэй улс төрчидрүүгээ элдэвээр нэр хоч өгч дайрч давшилж байдаг. Монголын улс төрийн түүхэнд УИХ-ын сонгуульд нэг ялагдсан эмэгтэй нэр дэвшигч ахин нэр дэвшсэн тохиолдол маш ховор, УИХ-ын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байгаад сонгуульд ялагдаад дараагийн сонгуульд нэр дэвшсэн эмэгтэй хоёрхон байдаг.

- Таны хувьд 2020 оны сонгуульд эмэгтэйчүүдийн оролцоо ямар байх бол?

Сонгуулийн тухай хуулийн 126.2 буюу “Нам, эвслээс нэр дэвшиж байгаа нэр дэвшигчийн 20-иос доошгүй хувь нь аль нэг хүйсийн нэр дэвшигч байна” гэсэн заалтыг авч хаясан үед л Монгол Улсын Их Хурлын сонгууль сая эмэгтэйчүүдийн оролцоог хангасан сонгууль болно гэж бодож болно. Доод хязгаарыг заасан хэдий ч бодит байдал дээр дээд хязгаарын заалт болоод байгаа,  Үндсэн хуулийг ноцтой зөрчиж ялгаварлан гадуурхсан, дэлхийн аль ч улс орны сонгуулийн хуульд байдаггүй, ойлгомжгүй энэ заалтыг хуулиас хасах, эсвэл 50 хүртэл хувь болгож өөрчлөх ёстой.

Ингэсэн цагт л Монгол Улсад эмэгтэйчүүдийн сонгогдох эрх хангагдаж, тэгш байдал тогтож, сая эмэгтэйчүүд төр удирдалцах түвшинд хүрлээ гэж хэлж болно. Энэ заалт Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх талаар Үндсэн хуулийн цэцэд мэдээлэл өгч хянуулахаар бид ажиллаж байгаа.

- Ярилцсанд баярлалаа. Эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэхийн төлөө явж байгаа ажилд тань амжилт хүсье.

Өглөөний сонин

Хөгжмийн нэрт удирдаач, Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Жамсранжавын охин СТА Ж.Амарзаяатай ярилцлаа. Тэрбээр өдгөө “Black box” театрын жүжигчин, “G еntertainment” студийн найруулагчаар ажиллаж байгаа юм. Сүүлийн үед үзэгчдийг дэлгэцийн өмнө уях болсон “37 дугаар Точка” киноны Долгорын дүрийг бүтээснээр нь хүмүүс андахгүй таних түүнтэй ярилцлаа.

Т.ТУЯАЦЭЦЭГ, ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН

“Ehlel” таван үсэгнээс бүрдэх энгийн энэ үгийг брэнд болгож чадсан эрхэм бол Ч.Батзаяа. Түүний бага нас, амьдрал болон өнөөгийн амжилтанд хүрэхэд ямар бэрхшээл хатуужлыг даван туулсныг хүргэе. Түүнтэй ярилцаж суухад яагаад ч юм бэ “Шаргуу хэрнээ чимээгүй хөдөлмөрлө. Гаргасан үр дүн чинь чиний өмнөөс ярих болно” гэх үг л санаанд орж байлаа. 

-    Бага насных нь амьдралаар яриагаа эхэлье гэж бодлоо. Магадгүй өнөөдрийн амжилтанд хүрэх эхлэл нь хүүхэд настай нь холбоотой байсан байх?  

-    Завхан аймгийн идэр суманд төрсөн. Эцэг эхээсээ дөрвүүлээ, айлын бага. Анх 2000 онд 13 насандаа Улаанбаатар хотод ирж байлаа. Сумын төвөөс Улаанбаатар хот руу нүүж байхдаа маш гоё өндөр өндөр барилга, шатаар дээш доошоо гүйсэн завгүй хүмүүс гэхчилэн үнэхээр сайхнаар төсөөлж ирсэн. Гэтэл “Уучлаарай маш том гэр хороолол”.

Хотын гэр хороололд ирээд буцаад хөдөө байх нь гоё санагдаж эхэлсэн. Учир нь давчуухан, шороо тоос бужигнасан амьдрал. Тэгээд “Да хүрээ” автомашины зах дээр жижигхэн бизнес хийж эхэлсэн.

Захын 20 орчим контейнерт дугуй хураадаг ажил хийдэг байв. Талаас илүү хувь нь надаар дугуйгаа хураалгах дуртай байсан. 13-хан настай хүүхдээр хураалгах шалтгаан нь юу вэ гэхээр маргааш дахиад тэр зүйлийг авахад эвтэйхнээр хураадаг байсан.

Миний баримталдаг зарчим бүх зүйлийг эмх цэгцтэй, баталгаатай, найдвартай хийх.

Хэзээ ч хадаасан дээр гишгэх үйлдэл хийхгүй байхыг хичээдэг.

Заавал алдаж байж ухаарах ёстой биш. Түүнээс урьдчилан сэргийлж болно.

Хашаандаа хааяа нүх ухаад мөнгөө нуучихдаг байсан. Заримдаа нөгөөхөө олохгүй. Гэрийнхэндээ мөнгө зээлдүүлнэ.

Манай аав шоолдог байсан “Миний хүү чинь аль уурын зууханд ажилладаг билээ” гэж. Халтайсан хүүхэд л гэртээ орж ирдэг байсан. Би тэнд ажиллаж мөнгө цуглуулж байхдаа машины үйлдвэр барина гэсэн хүсэлтэй байсан. Намайг машины үйлдвэр барина гэхлээр хүмүүс шоолно. Би л дотроо машины үйлдвэр барих гэж мөнгө хурааж байгаа болохоос тэнд пүүз авах гэж мөнгө хурааж байгаа хүн ховор байсан. Энэ үеэс маш сайн сурч мэдлэг авах ёстой юм байна гэдгийг ойлгож ухаарсан. Онц сураад мэдлэгтэй болбол мөнгийг олж болно гэж бодсон хэрэг.

     Тэгээд Баянзүрх дүүргийн 79-р сургуулиас 27-р сургууль буюу одоогийн Амгалан цогцолбор руу шилжсэн. Муу сурагч шилжиж очоод 8д ангид хуваарилагдсан. Хамгийн арын ширээнд сууж байв. Яагаад гэхлээр хувийн хэрэг дээр нь “бүтэхгүй нөхөр” гээд биччихсэн. /инээв/ Би 79-р сургуульд сурч байхдаа 5 дахь өдөр нь хичээлдээ суудаггүй, ажил хийгээд явчихдаг байсан. Тэгээд 27-р сургуульд шилжиж очиход аав маань уйлж байсан.

“Чи одоо нэг сурсан шиг сураадхаач дээ” гэж. Аавынхаа нулимсыг харсан хүн өөрчлөгддөг юм билээ. Наймдугаар ангид сурахдаа өөртөө зорилго тавьсан. Өмнө нь хичээлдээ муу байсан эсэх нь хэнд ч хамаагүй. Би энэ удаад сурлагаараа нэгт жагсана гэсэн зорилт тавьсан. Улирлын амралт болж дүн гарахад эрэгтэй сурагчдаас нэгт жагссан. Эмэгтэй сурагчдаас биш шүү.

-    Их сургуульд ямар мэргэжил сонгон суралцаж байв?
-    10-н жилээ амжилттай төгсөөд Монгол улсын их сургуульд хамгийн анхны ЭЕШ өгсөн. Биологийн факультетийн Биотехнологийн ангид орж байлаа. Тухайн үедээ ЭЕШ өгөхөд жагсаалтын нэгт бичигдэж байсан.

-    Яагаад Биологийн мэргэжлээр суралцах болоо вэ?
-    Биологийн олимпиадад их оролцдог сурагч байсан. Тэр үед дүүрэг болон нийслэлийн олимпиадад маш сайн оролцож байр эзэлдэг байв. Тиймээс ЭЕШ өгөхөд хамгийн өндөр оноог нь авч байсан юм. Хоёрдугаар курс хүртлээ сурсан. Учир нь бизнесээ хийх мөрөөдлөө орхиогүй. Манай ээж сонин зардаг байсан. Тухайн үед зарын сонин их борлуулалт сайтай байсан. Тэгээд оюутан насандаа “Өнөөдрийн зар” нэртэй зарын сонин хэвлэж, 3 сар ажиллуулаад дампуурсан. /инээв/ Зарын сонин гаргадаг болчихвол би мөнгөтэй болно. Мөнгөтэй болчихвол мөрөөдлөө биелүүлнэ гэж бодсон.

-    Дампуураад сэтгэлээр унасан уу?
-    Нэг хаалга хаагдахад нөгөө хаалга нээгдэнэ гэж ярьдаг. Ингээд сониноосоо хойш өөрийн сонирхлоор бие дааж вэб сайт хийж сурсан. Дараа нь вэб сайт хийдэг компанид сарын 400 мянган төгрөгийн цалинтай ажилд орж байв. Компаниуд маш их вэб хийлгэдэг байсан. Энэ үедээ өөрийн гэсэн вэбтээ болох ёстой юм байна гэсэн санаа төрсөн.

Анхныхаа цалингаар америкаас домэйн нэрийг худалдаж аваад Amjilt.com-ыг үүсгэсэн. Дуу, кино, программ татдаг вэб нээсэн юм. Тухайн үед Amjilt.com, Ehlel.com, Xopom.com, Miniih.com тэргүүн вэб сайтууд байсан. Бүгд нэг үеийн залуус өрсөлддөг байв. Анх ажиллаж байсан компаниасаа тусдаа гарч бие даан өөрийн вэб хөгжүүлдэг компаниа нээсэн. Эндээс нэг зүйлийг харсан. Онлайн худалдаа болон зарын сайт их мөнгө олдог юм байна гэдгийг анзаарсан. 2012 онд онлайн худалдааг хийж үзсэн. Тэгэхэд нэг сарын дотор өмнө нь вэб хийж байсан хугацааны бүх мөнгөө олсон.

-    Борлуулалт сайтай байжээ?
-    Тийм шүү. Эрээнээс захиалсан бараагаа авчираад орой унтаад сэрэхэд зарагдчихдаг байсан. Борлуулалт үнэхээр сайн байсан учраас онлайн худалдааг үзүүлээд өгөх юм байна гэх бодол төрсөн. Энэ үеэс Алибаба компанийг судалж эхэлсэн.

-    Өөрийнхөө амьдралд суралцсан үе гэвэл ямар үеийг хэлэх вэ?
-    Одоо ч гэсэн суралцаж л байгаа. Өнгөрсөн хугацаанд намайг хамгийн их ухааруулсан зүйл гэвэл хямрал, уналтын үе байсан. Мөнгөгүй, өр зээлээ төлж дийлэхээ байсан тэр он жилүүд амьдралд хамгийн их сургасан гэж бодож байна. Амьдралаас шанаа авна гэж ярьдаг. Хөөрчихсөн хүнийг шанаадхад даруулгандаа ордог шиг л.

-    Сэтгэлээр унах үедээ өөрийгөө хэрхэн зоригжуулж, урам зориг өгдөг вэ. Эргээд сэхэхэд юу нөлөөлж байв?

-    Зорилго. Сэхэхгүй л бол болохгүй ш дээ гэсэн бодол. Аливаа зүйлийг хийхдээ “Үүнийг би заавал хийнэ” гэж өөртөө үүрэг өгдөг. Энэ миний алхам, нэг шат, үүрэг хариуцлага гэж хардаг. Миний хувьд аливаа зүйлийг бодитоор харж чаддаг. Чадаж байвал урамшаад чадахгүй бол гутардаг. Гэхдээ чадахгүй зүйл дээрээ төвлөрдөггүй. Зүгээр яаж чадах тухай л боддог. Сэтгэлээр унах, хөөрөхийг буруу гэж үздэг. Гаднаа ямар ч харагдаж болно. Шийдвэрийг яг тэгш гаргах ёстой.

Өглөө сэрээд боломжийнхоо төлөө зүгээр зүтгэ. Хэн болмоор байгаа юм. Чиний өнгөрсөн хугацаанд хэн байсан нь хэнд ч хамаагүй.

-    Өглөөг хэрхэн угтаж, ажлын өдөр яаж өрнөдөг вэ?

-    Өглөө босоод нүүр, гараа угаана. Бурханд 21 удаа мөргөж, залбирдаг. Дараа нь гэртээ ажлынхаа өрөөнд орж процессыг харна. Барааны нийлүүлэлт, борлуулалт, элсэгчдийн тоо гэхчилэн бүх мэдээлэл тоон үзүүлэлтээр явагддаг. Тэгээд маркетинг, менежмент, сургалт, борлуулалт, үйлдвэрлэлийн албаны ажилчдынхаа сарын төлөвлөгөөний биелэлтийг шалгаж хянадаг. Хэрэв процессын дагуу биш байвал зайнаас арга хэмжээ авдаг байгаа. Түүний дараа өөрийн хувийн төлөвлөгөөгөө харна. Ихэвчлэн оройн 18:00 цагт ажлаа дуусгахыг хичээдэг боловч зарим тохиолдолд оройтдог.

-    Төлөвлөгөөгөө юун дээр бичдэг вэ?

-    Google keep дээр бичнэ. Ажлын ачаалал ихтэй үед алхам алхмаар төлөвлөдөг. Ачаалал багатай үед самбарт зурж байгаад цаасан дээр буулгаад “Google keep”-т оруулдаг. Төлөвлөгөөг гаргахдаа зурах нь их чухал. Төлөвлөсний дагуу ажлуудаа хийнэ. Цаг хугацаа хэмнэхийн тулд аль болохоор механик ажлаас татгалздаг.

-    Төлөвлөгөөний дагуу ажиллаж байх явцад тооцоолоогүй хүндрэл бэрхшээлүүд гардаг байх. Үүнийг хэрхэн шийдвэрлэдэг вэ?

-    Бүх зүйл төлөвлөснөөр хэзээ ч өрнөхгүй. Төлөвлөснөөс өөр асуудал гарч ирнэ. Хамтрагч чинь хаяж явна, зээл бүтэхгүй, реклам чинь хаагдана, тусгай зөвшөөрөл гарахгүй гээд төсөөлөөгүй өчнөөн бэрхшээл бий болдог. Бизнес хийж байгаа бол энэ бүх бэрхшээлүүд хэзээ ч дуусашгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Ямар ч тохиолдолд. Энэ бүх зүйл хэзээ дуусах юм бэ. “Голын ус хэзээ урсаж дуусах юм бэ” гэдэг зүйр үгтэй яг ижил. Үнэхээр амжилтанд хүрэхийг хүсч байгаа бол өнөөдөр хэн гэдгээ олж хар. Хаана очихоо мэдэх ёстой. Ямар ч тохиолдолд бид бүх зүйлийг өөрчилж сурах ёстой. Эсрэгээрээ илүү сайхан боломж ч бий болж болно.

Гэхдээ бэрхшээлийг урьдчилан харж тооцоолох нь зөв. Тухайлбал, баяр наадмаар олон хоног амрах, үйлдвэрийн машин эвдрэх ч гэдэг юмуу. Ийм тохиолдолд төлөвлөгөө хоцордог. Манай компанийн хувьд төлөвлөгөөгөө тулгаж хийдэггүй. 7 хоногт 1000 USB үйлдвэрлэх төлөвлөгөөтэй байлаа гэж үзэхэд хугацааг нь 10-12 хоногоор тооцож төлөвлөгөөндөө тусгадаг байгаа. Тэгэхгүйгээр тулгаж тооцвол эрсдэл маш өндөртэй байна. Мөн эрсдэлээ тооцож ажиллана. Зах зээл дээр байгаа барааны эргэлт 40 хувь гэж үзэх юм бол нийлүүлэлтээ хийдэг. Мэдээж төлөвлөх явцад хүндрэл гарах эрсдэлээ тооцож төлөвлөгөөгөө хугацаатай, баталгаатай байлгахыг хичээдэг.

-    Өөрийн тань “The NOM” ном худалдаанд гараад борлуулалт сайтай байгаа нь анзаарагдсан. Батзаяа номоо хэдий хугацаанд бичиж гаргадаг вэ?

-     Ер нь ярихаас илүү бичих дуртай. Сэтгэл огшиж бичмээр санагдах үе гардаг. Тэр бүртээ өөрийн /Batzaya/ гэсэн пэйждээ бичнэ. Сардаа юмуу долоо хоногтоо нэг удаа нийтлэл оруулдаг. Тэр нийтлэлүүдийн түүвэр нь юм. Тэдгээр бичсэн нийтлэлээ нэгтгэж ном болгодог гэсэн үг. Тиймээс ном гаргах тодорхой хугацаа гэж байдаггүй.

-    Яагаад мотиваци хийх болсон бэ. Илтгэл мотиваци хоёр нь юугаараа ялгаатай вэ?

-     Motivation Grid, Fearless Motivation гэхчилэн алдартай сувгуудыг их сонирхдог. Монгол хэлэнд хөрвөж буусан юмуу эсвэл монгол хүн зохиосон мотиваци нийтлэл бага байдаг юм билээ. Илтгэл бол тухайн сэдвийг нотлох эсвэл үгүйсгэх гээд байдаг. Эсрэгээрээ мотиваци нь нотлох ч хэрэггүй, үгүйсгэх ч шаардлагагүй бодит байдлыг хэлдэг. Хүнийг өдөөж, сэдэл төрүүлдэг мотиваци ховор байдаг юм билээ.

-    Анхны мотиваци эвэнтийг хэрхэн зохион байгуулж байв. Хэр амжилттай болж  байсан бэ?

-    Анх 150 мянган төгрөгийн такстай 200 хүний эвэнт зохион байгуулж байв. 30 сая төгрөг. Төрийн байгууллага болон амжилттай яваа залуусыг эвэнтдээ урьж яриулсан. Гэтэл өдрийн 13:00 цагийн үед үзэгчдээс “Таалагдахгүй байна. Мөнгөө буцааж авъя. 150 мянган төгрөгөөр ийм онол сонсох гэж ирээгүй” гэхэд нь гол зураад л явчихсан. Тухайн үед бүх мөнгийг бизнестээ хөрөнгө оруулах гээд хэрэглэчихсэн байсан.

Тэгээд та байж байгаарай гээд гуйсан. Миний ярих цаг ч ирлээ. Хэрэв ярьж чадвал санаа амар хоол иднэ. Ярьж чадахгүй бол ингээд л сүйрлээ гэсэн бодол толгойд бууж байсан. Ингээд 17:00 цагаас оройн 22:00 цаг хүртэл бүтэн таван цаг зогсоогоороо ярьсан. Сандрахад хүнээс хүч гардаг юм билээ. Сүүлдээ хөл бүр яалт ч үгүй өвдсөн. Ярьж дуусахад хүмүүс бүгд босч танхимаар дүүрэн нижгэнэсэн алга ташилт болж байсан.

-    Амжилт гэдэг нь таныхаар ямар ойлголт вэ?

-    Хүч. Амжилтанд хүрч чадвал асар олон хүнд нөлөөлж чадна. Хэн ч танихгүй хүн ямар нэг үг хэлвэл хүмүүс тоохгүй. Гэтэл чи амжилтанд хүрч чадвал хүнд нөлөөлнө. Энэ юу гэчих вэ гэж анзаарна. Тэр хэрээр хариуцлагатай байх ёстой. Бодит зөвлөгөө өгөх ёстой.

-    Амжилтанд хүрэхийг хүссэн залуус маш их байна. Тэр хэрээр амжилтанд хэрхэн хүрэх талаар зөвлөгөө, мэдээ мэдээлэл их гарах болж. Гэвч хүн хүссэн шигээ шууд амжилтанд хүрч чадахгүй байгаа нь юутай холбоотой гэж үзэж байна вэ. Энэ тал дээр уншигч болон шинэ бизнес эрхлэгчдэд зөвлөгөө өгвөл?

-    Эргэлзээ. Хийх гэж буй ажлаа огт бүтэхгүй мэт ойлгож хандах нь элбэг байдаг. Амжилтанд хүрэхийг хүсэж тэмүүлчихээд замын дундаас буцдаг. Жишээ татаж ярья л даа. Нэг залуу аль нэг компани дээр очиж бизнесийн санаагаа хэлж танилцуулъя гэж бодъё. Тэр уулзалт маш товчхон байх ёстой. Бас хүний үгийг сонсдог байх хэрэгтэй. Хүмүүсийн сул тал нь хүний яриаг сонсдоггүй.

Хүний үгийг сонсохгүй бол цаад хүн чинь чиний маш гоё санааг ойлгодоггүй. Гол санаагаа товчхон бөгөөд шулуун хэлж ойлгуулах нь чухал. Хамтарснаараа ямар үр дүнд хүрэх гэж байгаагаа ярих нь зөв. Чадна гэсэн итгэл үнэмшлийг төрүүлж, эргэлзээг нь тайлах хэрэгтэй. Түрүүлж мөнгө ярихгүйгээр ирээдүйг нь нүдэнд харагдтал ярь. Мэдээж анхны уулзалт амжилттай болохгүй нь элбэг. Дараа дараагийн уулзалт бүрт туршлагажина. Нэг өдөр л чиний уулзалт амжилттай болно. Гол нь зогсож болохгүй.

-    Гарааны бизнес буюу “Старт ап” хөдөлгөөн монголд маш хүчтэй явагдаж байна. Олон залуус шинэ бизнесийг эхлүүлж байгаа. Шинэ технологийг ашиглаж дэлхийн тавцанд гарч байна. Таны  хувьд мэдээлэл технологи болон электрониксийн үйлдвэрийг амжилттайгаар эхлүүлж, үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Гарааны бизнесээ эхлэхэд ямар асуудал тулгарч байв. Хамгийн хэцүү алхам нь юу байсан. Хэрхэн даван туулсан талаар товчхон ярьвал?

-    Миний хувьд улсдаа электроникийн бараа бүтээгдэхүүн хийнэ гэдэг нь хамгийн том мөрөөдөл. Дээр дурьдсанчлан мөрөөдлөө олон жилийн өмнө олж авсан. “Электрон барааг хийснээр маш их мөнгө олох юм байна. Гар утасны чихэвч үйлдвэрлэвэл баян болох юм байна” гэсэн бодол толгойд байгаагүй. Хэн нэгнийг дуурайж, хэн нэгнээс зөвлөгөө аваагүй. Хүүхэд байхдаа “Sony, Sega” гээд тоглоомыг их хардаг байсан. Яагаад энэ тоглоомыг монголчууд өөрсдөө хийхгүй байгаа юм бэ гэж өөрөөсөө их асуудаг байлаа. Гэрийнхээ зурагт, комьпютерын гарыг хараад “үүнийг би хийх юмсан” гэсэн тэмүүлэлтэй байсан.

Монголд хийсэн электрон бараа хаана байгаа юм бэ гэж томчуудаас асуудаг байв. “Да хүрээ” зах дээр машин угаадаг байхдаа японд ийм гоё машин хийчихсэн байхад монголд яагаад хийдэггүй юм бэ. Тэр машинд сууж байсан мэдрэмж үнэхээр гайхалтай. Яаж ингэж хийдэг байнаа. Машин хийх гэсэн хүсэл маань намайг электрон бараа хийнэ гэсэн мөрөөдөл, тэмүүлэлтэй болгосон. Арван жилд байхаасаа энэ мөрөөдлөө огт гээгээгүй.

Манайд компьютер биш дан ганц гар байдаг байсан. Тэр гарыг барьж суугаад цонх руу ширтээд яг л компьютер дээр шивж байгаа юм шиг л төсөөлдөг байсан. Энэ мөрөөдлийг минь хөндлөнгийн хүмүүс тоглоом шоглоом хийж “явуулдаг” байсан. Тэгээд БНХАУ-ын Гуанжоу хотод очсон. Түм түжигнэж, бум бужигнасан газар. Хүний чадварыг жинхэнэ шалгадаг.

Чи чадвартай бол оргилд гар, чадваргүй бол хэн ч биш. Мөнгөтэй бол хаан болж болно. Мөнгөгүй бол чи хэн ч биш. Чиний хэн байх тэнд огт хамаагүй. Зөвхөн мөнгөний дүрэм л тэнд үйлчилнэ. Тийм хотод 20 гаруйхан насандаа очиж байсан. Эхний удаад тэндээс өөрийн хүсэж, санаж байсан зүйлээ босгож чадаагүй. Гэхдээ хичээж байгаад Алибаба компанитай гэрээ хийж чадсан боловч миний төлөвлөсөний дагуу бүх зүйл өрнөөгүй. 2016 оны 10 сард Монголдоо буцаж ирсэн.  Энэ үедээ жижигхэн ч гэсэн хамаагүй үйлдвэр нээнэ гэсэн зорилготой болсон. Тэгээд хамгийн түрүүнд чихэвч хийсэн.

Бүхнийг эхлүүлэхэд надад мөнгө байгаагүй. Гуанжоуд байх хугацаандаа бүх зүйлийг судалсан. Тоног төхөөрөмжөө хэрхэн яаж угсрах вэ. Яаж хийх вэ гэхчилэн. Жижиг өрөөндөө эд анги бүх зүйлийг нь угсарч өөрийн “Эхлэл” хэмээх логотой бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд гайхалтай сайхан мэдрэмжийг авч байсан. Ингээд явцын дунд гагнуурын машин, цавууны машин гэх мэт айл гэр яаж бий болдогчлон бүх зүйлийг нэмж явсаар өнөөдөр 2019.09.19-ний өдөр “Ehlel” электрониксийн үйлдвэрийг нээж чадсан.

Ярилцсанд баярлалаа.

Т.Дашмаа

Эх сурвалж: www.Zuv.mn